Reşit Galip ve 5 Martta Meydana Gelen Olaylar

 

Günün Portresi

Reşit Galip

 Atatürk’ün Milli Eğitim Bakanlarından, 1933 Üniversite Reformunun mimarı.  TDK Genel Başkanı ve TTK Genel Sekreteri, Andımız’ın yazarı Reşit Galip Bey 1893 yılında Rodos'ta doğdu. Babası mahkeme başkanı Mehmet Galip Bey, annesi Münevver Hanım'dır. İlk ve ortaöğrenimini Rodos'ta tamamladı. Adanın İtalyanlar tarafından işgali üzerine kardeşi Hüseyin Ragıp ile birlikte kayıkla Marmaris'e oradan Aydın ve İzmir'e geçti. Liseyi İzmir'de okudu. Milliyetçi, hırslı, heyecanlı bir gençti. Lisenin son sınıfında iken “Ferday-ı Temmuz” adlı bir gazete çıkardı.

1911'de İstanbul Tıbbîye Mektebi'ne girdi. Tıbbiyede okurken  “Hakikat” isimli bir gazete ve “Sivrisinek” adlı karikatür dergisi çıkardı. Okulda Türk Ocakları'nın bir şubesini açtı ve diğer askeri okullarda kurulan Türk Ocakların müfettişliğini üstlendi. Tıbbiyede okurken gönüllü olarak Balkan Harbi'ne katıldı ve yaralandı. Ardından I. Dünya Savaşı'na katılmak için gönüllü oldu. Çatalca ve Kafkasya Cephelerinde savaştı. Erzurum’da hastalanarak geri döndü. Tıbbiye’yi 1917'de bitirebildi.

Mezuniyetinden sonra aynı fakültede asistan olarak çalıştı. Beğenmediği öğretim sisteminin yenileştirilmesi için yayınladığı “Mekteb-i Tıbbiye” adlı bir broşür yayınlayarak, Tığ öğretimindeki aksaklıkları ortaya koyan Reşit Galip teklifleri dikkate alınmayınca istifa etti.

I. Dünya Savaşı sonunda Halide Edip Hanımın başkanlığında kurulan Köycüler Derneğinin kurucuları arasında yer aldı.  Bu derneğin faaliyetleri doğrultusunda Doktor Hasan Ferit (Cansever) ile birlikte Tavşanlı'nın köylerinde halkı aydınlatma çalışmaları yaparken Türk Kurtuluş Savaşı başladı. Bu kez Köylerde millî mücadelenin propagandasını yapmaya başladı. Tavşanlı Müdafai Hukuk Cemiyetinde çalıştı. Aydın, Denizli, Isparta, Burdur, Antalya’da gezici sağlık hizmeti sunan Hilal-i Ahmer (Kızılay) 5. Sıhhi İmdat Heyetinin Baştabipliğini yaptı.

Sakarya Savaşı'ndan sonra Ankara'da Sağlık Bakanlığı Hıfzıssıhha Dairesi başkanlığına getirildi. Ankara'da sağlığı bozulduğundan havası yumuşak bir yere tayinini isteyen Reşit Galip, 5 Aralık 1921'de Mersin hükûmet doktoru olarak atandı. 1924 yılından itibaren Mersin'de serbest hekimlik yaptı.

Mersin'de bulunduğu sırada hekimliğin yanı sıra “Yeni Mersin” gazetesinin başyazarlığını yürüttü ve “Yeni Adana” gazetesinde köşe yazıları yazdı. . Bu yayın organlarında Anadolu'nun ve Türklüğün kurtarılması için temel sorunun köylere hizmet götürmek ve köylüyü eğitmek olduğunu vurgulayan yazılar yazdı.

Türkiye-Yunanistan arasındaki nüfus değişimini düzenlemek için kurulan Türk-Yunan Mübadele Komisyonu'nda delege olarak görev yaptı.

Mart 1923 yılında hekimlik yaptığı Mersin'e gelen Atatürk'e hitaben yaptığı konuşma ile önderi etkileyen Reşit Galip, 1925 ara seçimlerinde Aydın milletvekilliğine seçilerek meclise girdi

Şeyh Sait İsyanı sırasında, Ali Çetinkaya başkanlığındaki Ankara İstiklal Mahkemesi’nde Mart 1927’ye kadar üye olarak görev yaptı.  III. ve IV. dönemlerde de Aydın milletvekilliği yapan Reşit Galip, Atatürk'ün isteğiyle Serbest Fırka'ya girdi. Partinin kapanma kararı almasından önce istifa etti.

Türk Ocakları'nın 23 Nisan 1930 günkü kurultayında 16 üyeli Türk Tarihi Tetkik Heyeti üyeliğine seçildi ve heyetin genel sekreteri oldu. Atatürk'ün Kasım 1930-Mart 1931 tarihleri arasında gerçekleşen yurt gezisinde ona eşlik eden heyette yer aldı. Türk Ocakları'nın kapatılması üzerine onun yerine kurulan Halkevleri örgütünün kurulmasında etkin rol aldı. Türk Dili Tetkik Cemiyetinin çıkardığı “Öz Dilimiz” dergisinin başyazarlığını yürüttü.

Dolmabahçe'de cumhurbaşkanının sofrasında bulunduğu bir gece, Millî Eğitim Bakanı Esat Bey'i eleştirmesi, Reşit Galip'in Atatürk'le çatışmasına neden olmuş, kısa bir süre için ilişkilerini gölgelemişti. Ancak Esat Bey istifa edince 19 Eylül 1932'de Milli Eğitim Bakanlığına Reşit Galip Bey atandı.

Türk Dil Kurumu'nun başkanı Samih Rıfat Bey vefat edince, Millî Eğitim Bakanlığı'nın yanı sıra bu kurumun başkanlığını da yürüttü.

Reşit Galip’in kaleme aldığı “Andımız” 23 Nisan 1933 tarihinden itibaren her gün

Anadolu Medeniyetleri Müzesi onun bakanlığı döneminde tasarlandı. Millî Kütüphane ile İlimler ve Sanatlar Akademisi'nin kurulması onun bakanlık dönemine kararlaştırıldı.

Bakanlığı dönemindeki en büyük icraatı 1933 yılındaki Üniversite Reformu'dur. Yeni öğretim kadrosu oluşturulurken 150'ye yakın müderris ve müderris yardımcısının görevlerine son verildi.  Onların yerleri  Nazi Almanya’sından kaçan Alman bilim adamları ile doldurulmaya çalışıldı. Kadroların tespişt edilmesine ilişkin yoğun eleştiriler yüzünden 13 Temmuz 1933'te bakanlıktan rahatsızlığını gerekçe göstererek ayrıldı. 

Bakanlıktan ayrıldıktan sonra rahatsızlığı zatürreye dönüşen Reşit Galip, 5 Mart 1934 günü henüz 43 yaşındayken hayatını kaybetti. Cebeci Asri Mezarlığı'na defnedildi. Reşit Galip Bey, Zübeyre Hanım ile evli ve 3 çocuk babasıydı.

5 Martta Meydana Gelen Olaylar

1207 – Selçuklular Antalya’yı fethetti

1656- Bir Günde 3 Sadrazam değişimi. 28 Şubat’ta sadrazam Olan Deli-Hüseyin Paşa’nın sadâreti ancak 6 gün sürmüş, yerine Arnavut Zurnazen-Mustafa Paşa atanmışsa da asker istemediği için dört saat sonra azledilerek görev Siyavuş Paşa’ya verilmiştir.

1919 - İngiliz Yüksek Komiseri Vekili Webb'in raporuna göre Damat Ferit, İngiliz Yüksek Komiserliğine haber göndererek, bütün umudunun Allah'ta ve İngiltere' de olduğunu, bir miktar mali yardımın şart olduğunu ve İngiltere'nin istediği herhangi bir kimseyi tutuklamaya hazır bulunduğunu bildirdi.

1920- Londra Konferansı'nda Türkiye tartışılıyor. Lloyd George, Maraş'ta Türklerin kazandığı başan üzerine İstanbul'un işgalini teklif etti. "Yunan askerleriyle birlikte Türkiye'de ı6o.ooo askerimiz var. Türklerin ise 8o.ooo. Fransız, İngiliz,İtalyan ve Yunanlılardan meydana gelen her iki asker, bir Türk askerini yenemez ise bu konferansı durdurup Türklerin bütün isteklerini kabul edelim" dedi.Barış şanlarının kuvvet yoluyla kabul ettirebileceğini savundu

1920- İtalyanlar, Antalya silah deposundan nöbetçilerini çektiler. Refet Bey'in görüşmeleri sonucu İtalyanlar, tüfek ve cephanenin Ege'deki Kuvayı Milliye'ye taşınmasına göz yumuyorlar

1920 - Türkiye Yeşilay Cemiyeti kuruldu.

1921- Koçkiri Aşireti'ne b􀚱lı bin kişi, İmranlı kasabasını basarak, asker kaçaklarını götüren askerlerin kasabayı terk etmesini istedi, bir köyü işgaletti. Bölgede 10 Martta sıkıyönetim ilan edilecek, Nurettin Paşa, isyanı sert bir biçimde bastıracak, 500 kişi öldürülecek, 500 kişi esir alınacak ve isyan 17 Haziran'da sona erdirilecektir.

1923 - Şile’de Rum Değirmenlik Mahallesi’nde çıkan yangında, çoğu terk edilmiş yaklaşık 550 Rum, 200 Müslüman hanesi, 100 dükkân, 1 cami, 2 kilise ve bazı resmi binalar yandı. Toplam 1500 kişi yangın dolayısıyla evsiz kaldı.

1924 - İstanbul'da Maarif Müdürlüğü, Tevhid-i Tedrisat Kanunu gereğince medreselere el koydu.

1925-  İsmet Paşa’nın Başvekilliğe tayini ve yeni kabinenin kuruluşu

1934 – Yönetmen Halit Refiğ doğdu.

1934 – Fikir Adamı politikacı, Milli Eğitim Bakanı Reşit Galip vefat etti.

1941 - Türkiye'nin ilk Diyanet İşleri Başkanı Mehmet Rifat Börekçi vefat etti.

1942 - Okul bahçelerine patates, yerelması ve fasulye gibi sebzeler dikilmeye başlandı.

1950 - Eskişehir'de sel felaketi: 50 bin kişi açıkta kaldı, 2500 ev yıkıldı ve 6 kişi boğuldu.

1951 - Devlet Tiyatroları Genel Müdürlüğü'nden ayrılan Muhsin Ertuğrul, özel bir tiyatro kurmaya karar verdiğini açıkladı. İstanbul Beyoğlu'nda, Atlas Sineması'nın üst katında yer alması planlanan yeni tiyatronun adı "Küçük Sahne" olacak.

1952 - 74 Ticani'nin duruşmasına Ankara 1. Ağır Ceza Mahkemesi'nde başlandı. Tarikat Şeyhi Kemal Pilavoğlu, 1954 yılında mahkûm olduktan sonra Ticaniliği bıraktığını söyledi.

1971 - Ankara'da Amerikalı 4 asker, THKO örgütü mensuplarınca kaçırıldı. Kaçırılan askerler 8 Mart'ta serbest bırakıldı.

1972 - Ağustos 1971'de Sultanahmet'te esrar satarken yakalanan ve 6 yıl hapse mahkûm edilen 14 yaşındaki İngiliz çocuk, Türkiye ile İngiltere arasında sorun oldu. İngiliz basını, "Gaddar Türkler" diye manşetler attı. Bunun üzerine Başbakan Nihat Erim, programında olmasına rağmen, ABD'ye giderken Londra'ya uğramadı.

1978 - İstanbul İstinye'de yapılan 23. Balkan Kros Şampiyonası'nda; Mehmet Yurdadön 12 bin metre, Sadık Salman 8 bin metre yarışmasında birinci oldular.

1986 - Yüce Divan tarafından iki yıl hapse mahkûm edilen, eski Devlet Bakanı İsmail Özdağlar'ın milletvekilliği, TBMM Genel Kurulu'nda düşürüldü.

1990- Vakıfbank Türkiye’nin ilk yabancı Menkul Kıymetler Fonu’nu oluşturdu

1991 - Siyasetçi, bürokrat ve Yapı ve Kredi Bankası'nın kurucusu Kazım Taşkent vefat etti.

1993 - Savaş uçaklarının bombaladığı Muş'un Kızılsu Vadisi'ndeki kamptan kaçmak isteyen 60 PKK militanı, patlamaların şiddetiyle kopan çığın altında kalarak öldü.

1994- BM Türkiye’nin Bosna Hesnek’e asker gönderme talebini kabul etti.

1999 - Çankırı Valisi Ayhan Çevik, bombalı saldırıda ağır yaralandı; koruma polisi ve iki lise öğrencisinin de öldüğü saldırıyı, yasa dışı TİKKO örgütü üstlendi.

2001 - Mekke'de Hac'da çıkan izdihamda, 35 hacı adayı öldü.

2020 - Türkiye ile Rusya arasında devlet başkanları seviyesinde İdlib görüşmesi gerçekleşti.