Tarihte Bugün: 1 Mart Tütün Rejisinin Devletleştirilmesi -

 

Günün Olayı

Tütün Rejisinin Devletleştirilmesi

 Osmanlı’nın son dönemlerine Tütün Üretimi önem kazanmıştı. Balkan ve Batı Anadolu köylüsünün temel geçim kaynaklarından birisi tütün üretimiydi.  1862 yılında t ütün alım ve satımını devlet tekeline aldı..

Osmanlı İmparatorluğu dış borçlarını ödeyemeyince 1881 yılında Muharrem Kararnamesi ile Osmanlı Düyunu Umumiye İdaresi (Osmanlı Genel Borçlar İdaresi) kuruldu. Osmanlı  Düyunu Umumiye, Osmanlı Devleti’nin bazı gelirlerine el koydu. Bu gelirler arasında balık resmi, içki istihlak ve ruhsatiye vergisi, ipek öşrü, pul resmi, tuz inhisarı resmi, Müşterekülmenfaa Tütün Şirketi (Reji) geliri de vardı.

Osmanlı Devleti, Düyun-u Umumiye ve üç bankacılık grubu (Die Österreichische Kreditanstalt - Viyana, Banker S. Bleichröder - Berlin ve Bank-ı Osmani-i Şahane - İstanbul) arasındaki görüşmeler sonucunda 27 Mayıs 1883 tarihli sözleşmeyle yabancı sermaye ile Memalik-i Mahruse-i Şahane Duhanları Müşterekü’l-Menfa’a Reji Şirketi bilinen adıyla reji Şirketi kuruldu. Reji Şirketi  Osmanlı İmparatorluğu’nda tütün üretimini ve işlenmesini sıkı bir biçimde denetliyor, elde edilen gelirin büyük bir bölümünü Osmanlı borçları karşılığında Düyunu Umumiye’ye veriyordu.

Osmanlı üreticisi ürettiği tüm tütün, tuz ve alkolü Rejinin belirlediği fiyattan Reji idaresine vermek zorundaydı. Köylü Rejiden izinsiz kendi içeceği tütünü saklayamazdı. Köylü kendi içecegi tütünü önce Rejiye 3 kuruşa verir sonra 10 kuruşa geri alırdı. Bir köyden başka bir köye izinsiz tütün ve tuz taşımanın cezası çok ağırdı. Rejinin kendi silahlı korucuları vardı. Kolcu sayısı 1887 yılında 3600 idi. Bu sayı 1897 yılında 6700’e yükselmişti. Ayrıca, 1889 yılında kaçakçılıkla mücadele edebilmek için üç kruvazör satın almıştı. Bazı kaynaklar Reji kolcularının 20.000 nin üzerinde Osmanlı köylüsünü vurarak öldürdüğünü yazarlar.  Çökertme türküsü ve oyunu da kolculara karşı tepkinin bir ifadesidir. Reji kolcularının zylmünden kaçan köylü dağa çıkıyor eşkıya oluyordu.

Cumhuriyetin ilanından iki yıl sonra 26.2.1925 gün ve 588 sayılı yasa ile, “istihlaki dâhiliyeye mahsus tütün mubayaası, işletilmesi ve tütün ve sigara imali ve satılmasıyla tütüne müteallik sair umur... doğrudan doğruya Hükümetçe ifa edilir” düzenlemesini getirdi. Hükümetle Reji Şirketi arasında yapılan anlaşma ile Reji’nin bütün hak ve yükümlülükleri 4 milyon Fransız Frankına 1 Mart 1925 günü itibariyle Devletçe satın alındı.  Yani devletleştirildi- millileştirildi

Böylece Türkiye Cumhuriyeti Osmanlı Devletinden devraldığı bir kamburdan daha kurtuldu.

9 Haziran 1930 gün ve 1701 sayılı yasa ise 588 sayılı yasanın yerini aldı.  1928-1932 döneminde Tütün, Tuz ve Alkollü İçkiler (Müskirat) İnhisarlar İdareleri ayrı ayrı faaliyet gösteriyordu. Bu kuruluşlar 1932 yılında birleştirilerek İnhisarlar Umum Müdürlüğü adını aldı. 1946 yılında ise Tekel Genel Müdürlüğü’ne dönüştü.

Maalesef daha sonra Tekel İdaresi de özelleştirildi.

1 Mart Günü Meydana Gelen Olaylar.

1430 - Osmanlı Padişahı II. Murad, Selanik'i fethetti.

1811 - Kavalalı Mehmet Ali, Memlûkleri Kahire Kalesine davet edip imha et

1904 – Ünlü Ressamlardan Ali Avni Çelebi doğdu.

1919 -Türkiye'nin mirası üzerindeki kavga kızışıyor: Paris Barış Konferansı'nda, İngiliz delegesi Sir Eyce Crowe, 1 9 1 7 paylaşma anlaşmasının geçersiz olduğunu söyledi. Anadolu'da kendilerine ayrılmış olan payın Yunanistan'a peşkeş çekilmesine kızan İtalya delegesi "Bu bölgedeki haklarımızı çiğnetmeyeceğiz!" dedi. İtalya Parlamentosu'nda liberal milletvekili Theodoli"Fransa İskenderun üzerinde hak iddia ederse, tazminat olarak Mersin'i alalım" dedi. Ermenilerle Rumlar da Trabzon'u paylaşamıyor. Pontos Milli Ligası Başkanı Oeconomus'un Fransız Le Temps gazetesine demeci: Trabzon Ermenilere verilemez. Ermeniler burada küçük bir azınlıktır

1920- İngiliz Dışişleri Bakanlığı'nda yapılan toplantıda Lord Curzon, Boğazları ve Marmara'yı içine alan bir teşkilat yapıldığını bildirerek, Yunanistan ve Romanya gibi küçük ülkelerin de bu teşkilata alınmasını önerdi. "Boğazlar'da kesin olarak Türk bayrağı bulunmayacak" dedi.

1920- Meclis'e Türk-Kürt kardeşliğini savunan telgraflar gelmeye devam ediyor. Bugün Siverek ve Derik' ten gelen telgraflarda, Şerif Paşa'nın Bogos Nubar Paşa ile Paris'te 20 Kasım'da imzaladığı Kürt-Ermeni Anlaşması protesto edildi. Şerif Paşa'nın Kürtleri temsil edemeyeceği üzerinde duruldu. Kahta, Silvan, Van, Hakkari, Hasankale'den de aynı yolda telgraflar gelecektir.

1921 - Mehmet Âkif Ersoy'un sözlerini yazdığı "İstiklâl Marşı", Maarif Vekili (Millî Eğitim Bakanı) Hamdullah Suphi Tanrıöver tarafından, Mecliste ilk kez okundu.

1921- Mustafa Kemal, Bekir Sami Bey'e gönderdiği telgrafta, İngilizlere aldanmamasını istedi, ismen bile bazı ödünler verilmesini onaylamadıklarını bildirerek, ona ve Kurul'a verilen yetkinin Misak-ı Milli sınırlarını aşamayacağını hatırlattı.

1921- TBMM birinci dönemin ikinci çalışma yılına Mustafa Kemal'in sık sık alkışlanan bir konuşmasıyla girdi. Mustafa Kemal, bu meclisin ne kadar güç şartlar altında toplandığını anlattı. Meclis açıldığı gün isyancıların Ankara'ya 8 km kadar yaklaştıklarını, çürük bir idare makinası bulduklarını, bunu düzeltmeye çalıştıklarını, halkçı olduklarını ve dış politikada maceracı olmadıklarını söyledi. "Sevr Anlaşması hükümleri fiilen ve hukuken yoktur. Yeis günleri arkada kaldı" dedi. Onun verdiği bilgiye göre, Meclis bu güne kadar 159 gün toplandı, 356'sı açık, 5 1 'i gizli 407 oturum yaptı,104yasa kabul etti. 149 tasarıyı görüşüp reddetti. Mustafa Kemal Paşa’nın konuşmasını Latife Hanım da izledi. Latife Hanım Meclise giren ilk kadın oldu.

1922- Türkiye Büyük Millet Meclisi, birinci seçim döneminin üçüncü çalışma yılına girdi. Meclis, Mustafa Kemal'in yapacağı konuşmayı dinlemek isteyenlerle hıncahınç doldu. Gelenler Meclis binasına sığmayınca konuşmaları dışardakiler duysun diye camlar çıkarıldı.

1923- TBMM birinci seçim döneminin dördüncü çalışma yılına M. Kemal’in açış konuşmasıyla girdi. M. Kemal Paşa İstanbul Türk İzciler Ocağı’nın başbuğluğunu kabul etti.

1925 - Tütün Rejisi Fransızlardan devletçe satın alındı ve tüm hak ve yükümlülükleri devlete devredildi

1926 - Türk Halk Müziği sanatçısı Hasan Mutlucan doğdu.

1926 - Türk tıp doktoru ve Klasik Türk müziği sanatçısı Alâeddin Yavaşca doğdu.

1926- Yeni ‘Türk Ceza Kanunu’ yürürlüğe girdi

1931 - Troçki'nin Büyükada'da kaldığı Arap İzzet Paşa Yalısı yandı.

1935 - TBMM, 5. dönem çalışmalarına başladı. Atatürk, 4. kez Cumhurbaşkanı seçildi. TBMM'de ilk kez 18 kadın milletvekili yer aldı.

1947 - İffet Halim Oruz'un çıkardığı Kadın gazetesi yayına başladı. Gazete, 1979 yılına kadar, 32 yılda 1125 sayı olarak çıktı.

1950 - Bayındırlık Bakanlığına bağlı olarak katma bütçeli, tüzel kişiliğe sahip devlet teşkilatı Karayolları Genel Müdürlüğü kuruldu.

1952 - Dünya gazetesi yayın hayatına başladı

1958 - İzmit Körfezi'nde çalışan Üsküdar vapuru, saatteki hızı 130 kilometreyi bulan kasırga yüzünden Soğucak mevkiinde battı. Resmi rakamlara göre 300'e yakın yolcudan 272'i öldü; 21 kişi kurtuldu.

1959 – Basketbol Federasyonu Kuruldu

1963 - İstanbul Boğazı'nda Dolmabahçe açıklarında çarpışan iki Sovyet tankerinden, denize sızan ince mazotun alev almasıyla Yüzer Karaköy İskelesi ve Kadıköy vapuru yandı.

1963 - Kürt lider Molla Mustafa Barzani, Amerikan Associated Press'e verdiği bir demeçte, Irak Hükûmetinin, Kürdistan'a özerklik tanımaması halinde kuvvetlerini yeniden harekete geçireceğini söyledi. Barzani, Irak Başbakanı Kasım'ın devrilmesinde, Kürt mücadelesinin rol oynadığını ileri sürdü. "Muhtar bir Kürt bölgesinin kuruluşuna muhalefet eden başka herhangi bir kişinin de akıbeti aynı olacaktır" dedi.

1968 - Millî Bakiye usulünü kaldıran yeni Seçim Kanunu, TBMM'de kabul edildi.

1978 - Adnan Menderes'in oğlu, Adalet Partisi Aydın Milletvekili Mutlu Menderes, trafik kazası sonucu öldü.

1978 – Devalüasyon yapıldı TL %38 değer kaybetti.

1983 - Hakkâri'de Bir Mevsim adlı film, Berlin Film Şenliği'nde 4 ödül alarak, şenlikte en çok ödül alan birkaç filmden biri olarak sinema tarihine geçti.

1984 - TBMM'de sıkıyönetimin 13 ilde kaldırılmasını, 54 ilde ise 4 ay süreyle uzatılması kararlaştırıldı. Başbakan Turgut Özal yaptığı açıklamada, "Olaylarda yüzde 99 azalma var. Ancak aşırı sol ve bölücü örgütler faaliyetlerine yer altında devam ediyorlar" dedi.

1989 - Türkiye'nin ilk özel TV kanalı Star 1, Eutelsat F 5 uydusundan test sinyali yayınlamaya başladı.

1992 - Türkiye'nin ikinci özel TV kanalı ve yarışma programlarıyla ünlü Show TV, yayın hayatına başladı.

1996 - Uluslararası Narkotik Kontrol Stratejisi Raporu'nda, Türkiye kara para aklayan ülkeler arasında sayıldı.

1997 - "Persona non grata" (istenmeyen kişi) ilan edilen İran'ın Erzurum Başkonsolosu Said Zare ülkesine geri döndü. İran da misilleme olarak Türkiye'nin Tahran Büyükelçisi Osman Korutürk ile Urumiye Başkonsolosu Ufuk Özsancak'ı "persona non grata" ilan etti.

2000 - Türk saz sanatçısı Özay Gönlüm vefat etti.

2003 - TSK’nin yabancı ülkelere gönderilmesine yabancı silahlı kuvvetler unsurların 6 ay süreyle Türkiye’de bulunmasına izin verilmesine ilişkin Başbakanlık Tezkeresi TBMM Genel Kurulu’nda yapılan kapalı oturumda red edildi.

2005 - Türkler: Bir İmparatorluğun Mimarları ve Mimar Sinan'ın Dehası adlı fotoğraf sergisi, Londra'da açıldı.

2007 - Danıştay 2. Daire üyelerine yönelik saldırıyla ilgili davada; savcı, olayın faili Alparslan Arslan ile Osman Yıldırım, İsmail Sağır ve Erhan Timuroğlu için anayasal düzeni cebren ortadan kaldırmak için silahlı örgüt kurmak ve yönetmek suçundan, dörder kez ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası istedi.

2009 - Ciner Yayın Holding bünyesinde ve Fatih Altaylı'nın editörlüğünde yayınlanan Gazete Habertürk yayına başladı.

2012 - Merkez Bankasının açtığı yarışma sonucunda ilk kez belirlenen TL'nin simgesi Başbakan Recep Tayyip Erdoğan'ın da katıldığı basın toplantısı ile tanıtıldı

2013 - Antalya Valiliği koordinatörlüğünde Sağlık İl Müdürlüğü tarafından düzenlenen ''1 saatte en fazla organ bağışı rekor denemesi''nde Guinness dünya rekoru ilk 7 dakika içinde kırıldı.

2017 - Türk Hava Yolları, "Bonds & Loans"un uçak finansmanı dalında "Yılın En İyi Ulaştırma ve Taşımacılık Finansmanı", "Yılın En İyi Ticaret ve İhracat Finansmanı" ve "Yılın En İyi Yapılandırılmış Finansmanı" ödüllerinin sahibi oldu.