Şirketin
kurucuları İzmir Belediyesi ile Ericsson Şirketidir. İmtiyaz sözleşmesine göre,
imtiyaz otuz sene müddetli olup, tamamen merkezi batarya sistemi ile
çalışacaktır ve İzmir, Karşıyaka, Birunabat, Buca’yı kapsamına alacaktır.
400.000 TL. olarak tespit edilen sermayenin 300.040 TL. si ödenmiş durumdadır.
Hisselerin %51’i İzmir Belediyesi ile Ericsson Şirketine aittir. %49’u ise
hamiline muharrerdir. Hisselerin belediye ve Ericsson’a ait olan kısmı imtiyaz
süresince başkasına devredilemez. 1930 yılında şirketin idare meclisi üyeleri
halı tüccarı Akarcalızade Vehbi Bey, eczacı Süleyman Ferid Bey (Eczacıbaşı),
Monsieur G. Nils Krook ve Monsieur Rapa’dır. Şirket imtiyaz sözleşmesinin
48.maddesi uyarınca, Ericsson şirketinden 943.000 İsveç kronu tutarında malzeme
satın almakla yükümlüdür.Bunun üzerine İzmir’de Ericsson fabrikası imalatı olan
‘hultmonnericsson otomatik sistem santrali’ 28 Ekim 1928 tarihinde tesis
edilmiştir. İzmir ve civarının telefon şebekesini kurmak ve işletmekle yükümlü
olan şirket, varlığını, devletleştirildiği 1938 yılına dek sürdürmüştür. Bu
süre içinde telefon abonelerinin sayısına ilişkin detaylı verilere
ulaşılamamıştır. Ancak belediye imtiyazı aldığında iki yüz aboneyle hizmete
başlandığı, 1930 yılına gelindiğinde abone sayısının 1300 olduğu bilinmektedir.
İzmir
telefon şirketinin kuruluşunda izlenen stratejinin bu dönemde yabancı sermayeye
yönelik politikayla uygunluk içinde olduğu söylenebilir. Cumhuriyetin kuruluş
yıllarında geçmişte kapitülasyonların yaşattığı acı deneyimlere karşın yabancı
sermayeye yönelik bir karşı çıkış söz konusu olmamış, kanunlara riayet etme
şartıyla yabancı sermayenin ülkeye girmesi kabul edilmiştir. Ancak doğrudan
yabancı sermaye yatırımları yerine yerli sermayeyle ortaklık biçimindeki
yabancı yatırımlar öncelikli olarak desteklenmiştir. İzlenen bu politikaya
paralel biçimde, devlet, İzmir ve civarının telefon şebekesi kurma işini
üstlenen belediyenin yatırım için gerekli olan finansmanı temin etmesi için
Ericsson şirketiyle ortaklık kurmasına izin vermiştir.
İzmir
Telefon Şirketinin Devletleştirilmesi
İzmir
Telefon Türk Anonim Şirketi, 24 Ocak 1938 tarihinde hükümet tarafından satın
alınmıştır. Şirketin satın alınması için yapılan müzakereler yaklaşık olarak
iki yıl sürmüş, satın alma mukavelesi hükümet adına Bayındırlık Bakanı Ali
Çetinkaya ve şirket adına ise İzmir Belediyesi daimi encümeni üyelerinden Faik
Ener ile şirket idare meclisi üyesi ve şirket direktörü Yngve Rapp tarafından
imzalanmıştır. Bu mukaveleyle şirketin Türkiye’de mevcut menkul ve gayrimenkul
malları ile hak ve menfaatleri 1 Ocak 1938 tarihinden itibaren geçerli olmak
üzere hükümete geçmiştir. Fiili devir teslim töreni 1 Şubat 1938’de
yapılmıştır. Şirketin hükümet tarafından satın alınması 25 Nisan 1938 tarihinde
3375 sayılı kanunla onaylanmıştır. İzmir Telefon tesisatının satın alınmasıyla
birlikte İzmir Telefon Müdürlüğü kurulmuş ve bu müdürlük Bayındırlık
Bakanlığı’nın kontrolü altında olmak üzere PTT Genel Müdürlüğü’ne bağlanmıştır.
İzmir Telefon Müdürlüğü’nün gelir ve giderleri de PTT Genel Müdürlüğü
bütçesinin gelir ve giderleri ile karıştırılmayarak ayrı bir kısımda
gösterilmiştir.
Mukaveleye
göre şirkete bütün imtiyaz hak ve menfaatleri ile tesisatın devir bedeli olarak
toplam 1.200.000 TL. yirmi sene içinde ödenecektir. Tesisatın 1936 yılı bilanço
kıymeti 720 küsur bin liradır.
İzmir
Telefon Şirketinin imtiyaz süresi dolmadan 19 yıl önce, 1935 yılı içinde
hükümetin şirketi satın almak üzere başvuruda bulunmuş olması tamamen döneme
hâkim olan altyapı hizmeti veren kuruluşları devletleştirme politikası
doğrultusundadır. Zira ekonomik zorunluluktan kaynaklanan nedenlerle bazı
hizmetlerin özel teşebbüs tarafından yürütülmesine geçici bir süre izin
verilmişti. Artık devletin, bu tür tesisleri kuracak maddi gücü de,
yabancılarca işletilenleri devletleştirecek maddi gücü de vardı. İzmir Telefon
Şirketinin Devletleştirilmesine etki eden faktörlerden en önemlisi de,
Atatürk’ün Dünyanın bir savaşın eşiğine geldiğini görmesidir. İzmir’de
İtalyanların gözünün olduğunu bilen, 2. Dünya Savaşının yaklaştığını sezen ve
“Muhaberesiz, Muharebe olmaz” diyen Atatürk’ün bir savaş sırasında, yalnızca
bir ilde hizmet veriyor olsa da, çoğunluk hisselerine sahip olmasa da
Telekomünikasyon tesislerinin yabancıların elinde olmasına izin vermesi zaten
düşünülmezdi…
İzmir
Telefon Şirketi’nin 30 yıllık imtiyazı olmasına karşılık, 11 yıl dolmadan
24.Ocak.1938’de devleştirildi…
Tam
Bağımsızlığı Atatürk nasıl tanımlıyor: “Tam bağımsızlık denildiği zaman,
elbette siyasi, mali, iktisadi, adli, askeri, kültürel ve benzeri her hususta
tam bağımsızlık ve tam serbestlik demektir. Bu saydıklarımın herhangi birinde
bağımsızlıktan mahrumiyet, millet ve memleketin gerçek anlamıyla bütün
bağımsızlığından mahrumiyeti demektir.”
Bu
tanıma göre Milli Telekomünikasyon şirketini yabancı sermayeye satan bir ülkeye
Tam Bağımsız denebilir mi?
24 Ocak’ta
Gerçekleşen Önemli Olaylar
661
– Haz. Ali’nin şehit edilmesi. (26 veya 29 Ocak olduğunu söyleten kaynaklar da
vardır. Ama genel kanı 24 Ocak’ta şehit edildiği yönündedir)
1056-
Tuğrul Bey Bağdat’ta yapılan muhteşem bir merasimde Abbâsi Halifesi El-Kaim
bi-emr-illah tarafından “ Sultan-ul İslam” ilan edildi.
1621
- Pazar günü şiddetli kış dolayısıyla İstanbul’da Haliç suları baştanbaşa
dondu. Sarayburnu ile Üsküdar arası donduğundan şehrin ianesini temin eden
gemiler limana gelemedi ve İstanbul yiyecek sıkıntısı çekti.
1919-
İstanbul'da İçanadolu Rumlarının temsilcilerinden meydana gelen bir Anadolu
Komitesi kuruldu. Komitenin 7 üyesinden biri olan Sofokl Hüdaverdioğlu,
Mart-Nisan aylarına doğru lçanadolu Rumlarının toprak istediklerini savunmak
üzere Paris ve Londra'ya gidecektir.
1920-Maraş'ta
çarpışmaların dördüncü günü. Türk kuvvetleri, Şeyhadil Karakolu'ndaki
Fransızları bütünüyle imha etti. Zengin Türkler ambarlarının anahtarlarını
Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti'ne teslim etmiş bulunuyor. Gerillaların doyurulması
için evlerdeki erzak da ortaya döküldü. Korunaklı yerlerde kazanlar
kaynatılmaya başlandı. Kadınlar ve çocuklar savaşçılara yiyecek yetiştiriyor.
1921
- Ankara-Sivas Demiryolunun inşasına ilişkin yasa, TBMM'de kabul edildi. Hattın
inşası 1930 yılında tamamlandı.
1921
- Milli Savunma Bakanı ve Kozan Mebusu Fevzi Paşa, oybirliği ile Bakanlar
Kurulu Başkanlığı'na seçildi. Fevzi Paşa bu göreve 1 6 Mayıs 1921 'e kadar
devam edecek,
1921-
Ali Rıza ve Salih Paşa Hükümetlerinde İçişleri Bakanlığı yapmış olan eski
valilerden Ebubekir Hazım Bey, İnebolu'ya uğrayacak olan birvapurla
İstanbul'dan kaçtı.
1922-
Meclis Başkanvekili Hacıbektaş Çelebisi ve Kırşehir Mebusu Cemalettin Efendi
öldü. Cemalettin Efendi vefat etti.
1924
- Rusya'da Sankt-Peterburg şehrinin adı, devrimci liderin (Vladimir Lenin)
anısına Leningrad olarak değiştirildi.
1927
- Eczacılar ve eczaneler hakkında kanun Türkiye Büyük Millet Meclisi'nde kabul
edildi.
1927
- Alfred Hitchcock'un ilk filmi The Pleasure Garden Birleşik Krallık'ta
gösterime girdi.
1935
- İlk kutu bira, Krueger Brewing Company tarafından Richmond, Virginia'da
(Amerika Birleşik Devletleri) satışa sunuldu.
1938
- İzmir Telefon Şirketi Hükûmetçe satın alındı.
1939
- Şili'deki depremde 28 bin kişi öldü.
1946
- Birleşmiş Milletler, Uluslararası Atom Enerjisi Komisyonu'nu kurdu.
1946
- Cumhuriyet Halk Partisi Sanat Ödülü'nü 35 Yaş şiiriyle Cahit Sıtkı Tarancı
kazandı.
1949
- Behçet Kemal Çağlar, Cumhuriyet Halk Partisi'nden ve milletvekilliğinden
istifa etti.
1955
- Zonguldak'ta, Ereğli Kömür İşletmelerine bağlı Gelik ocağındaki grizu
patlamasında 52 madenci öldü, 19 madenci yaralandı.
1959
- İstanbul Küçükyalı'da Neşe Sineması çöktü; 37 kişi öldü, çok sayıda kişi
yaralandı.
1963
- Çatalca'da kara saplanan trenle ilgili haber yapmak için 23 Ocak'ta
gazetelerinden ayrılan Hürriyet gazetesi yazarı Yüksel Kasapbaşı ile foto
muhabiri Abidin Behpur ve aracın sürücüsü Yüksel Öztürk donarak öldüler, donmuş
cesetleri 25 Ocak'ta Çatalca yakınlarında bulundu.
1964
- Türk ekonomisinde olumsuz etki yapan ATAŞ grevi, işveren ve sendikanın
anlaşmasıyla sona erdi.
1966
- Hindistan Havayolları'na ait Boeing 707 tipi bir yolcu uçağı, Bombay-New York
seferini yaparken İsviçre'nin Cenevre kentine inmeye hazırlandığı sırada, Alp
dağlarının Mont Blanc tepelerine çarparak düştü: 117 kişi öldü.
1972
- Mahir Çayan'a dedesinden kalan mirasa sıkıyönetim mahkemesi tarafından el
konuldu.
1972
- İsmet İnönü "Siyasi suçlar için idam olmamalı" dedi ve
sıkıyönetimin kaldırılmasını istedi.
1972
- Guam ormanlarında II. Dünya Savaşı'ndan beri teslim olmamak için saklanan,
Japon askeri bulundu.
1975
- 28 bin Sümerbank işçisi ücretlerine yüzde 70 zam aldı. Bir süre önce grev
kararı alınan Sümerbank ile Türkiye Tekstil, Örme ve Giyim Sanayi İşçileri
Sendikası (TEKSİF) arasında toplu iş sözleşmesi imzalandı.
1977
- Türk ve Yugoslav yolcularını taşıyan bir otobüs, Üsküp yakınlarında Kumanova
nehrine düştü. Kazada 24 kişi öldü, 19 kişi yaralandı.
1978
- Eurovision elemelerinde yarışan "Biz" adlı şarkı Danıştay kararı
ile finalist oldu.
1980
- Başbakan Süleyman Demirel, Hükûmetçe alınan ve 24 Ocak Kararları olarak
bilinen ekonomik istikrar programı kamuoyuna açıkladı.
1983
- 1. Ordu ve İstanbul Sıkıyönetim Komutanlığı Cumhuriyet gazetesinin basımı,
yayımı ve dağıtımını yasakladı. Nadir Nadi ve Yazı İşleri Müdürü Okay Gönensin
hakkında dava açıldı.
1990
- Ankara 3. Ağır Ceza Mahkemesi, Türkiye Emlak Bankası'nı 60 milyon dolar ve 34
milyon İsviçre Frangı dolandırdığı iddiasıyla yargılanan iş adamı Kemal
Horzum'u 12 yıl 6 ay ağır hapis cezasına çarptırdı. Bankanın iki görevlisine de
aynı ceza verildi.
1993
- Milliyetçi Çalışma Partisi, adını Milliyetçi Hareket Partisi olarak
değiştirdi.
1993
- Gazeteci ve yazar Uğur Mumcu, otomobiline yerleştirilen bombanın patlaması sonucu
öldürüldü.
1994
- Türkiye'nin ilk haberleşme uydusu Türksat 1A, fırlatıldıktan 12 dakika 12
saniye sonra okyanusa düştü.
1995
- Yunanistan, İskece Müftüsü Mehmet Emin Aga’yı 10 ay hapse mahkûm etti.
1997
- Denizbank, çekişmeli bir ihale ile 66 milyon dolara Vestel'in de sahibi olan
Zorlu Holding Yönetim Kurulu Başkanı Ahmet Nazif Zorlu'ya satıldı.
2000
- Top Air'e ait bir uçak Güdül civarında düştü, 4 kişi öldü.
2001
- Diyarbakır Emniyet Müdürü Gaffar Okkan, 4 koruması ve şoförü, uğradıkları
silahlı saldırıda öldürüldü.
2007
- Siyasetçi, gazeteci ve Dış İşleri Bakanı İsmail Cem vefat etti.
2008
- Gaziantep'te, El-Kaide'ye yönelik eş zamanlı on sekiz ayrı operasyonda bir
polis öldü, yedi polis ile bir vatandaş yaralandı. Operasyonda, dört kişi ölü
ele geçirildi, on dokuz kişi gözaltına alındı.
2010
- Eczacı, fotoğraf sanatçısı ve iş adamı Şakir Eczacıbaşı vefat etti.
2020
- Elâzığ'da, Merkez üssü Sivrice-Kalaba olan Richter Ölçeğine göre 6.8
büyüklüğünde bir deprem meydana geldi.
Yorumlar
Yorum Gönder