6 OCAK ve TEVFİK RÜŞTÜ ARAS

 

Günün Portresi

Tevfik Rüştü Aras

 4 Mart 1925 tarihinden Atatürk’ün ölümüne kadar Dışişleri Bakanlığı yapan devlet ve siyaset adamı Tevfik Rüştü Aras 1883 de Çanakkale'de doğdu. İlköğrenimini İzmir'de tamamlamış, Lise öğrenimine Üsküp'de başlamış daha sonra İstanbul'da Numune-i Terakki Mektebine girmiş ve buradan birincilikle mezun olmuştur. Daha sonra Beyrut'ta Fransız Laik Mektebine devam etmiş ve Beyrut Tıbbiye Mektebinden mezun olmuştur.

İzmir Gureba Hastahanesinde bir süre çalıştıktan sonra 16 Şubat 1909’da Selânik İli Sağlık Müfettişliğine atandı. Bu arada İttihat ve Terakki Fırkasında politikaya girdi. Selanik'te Mustafa Kemal ile yakın arkadaş oldu. 13 Ekim 1911’de “Meclis-i Umur-u Tıbblye-i Mülkiye” Âzalığına getirildi. 13 Mart 1913’te Sıhhiye Müdürlüğü 1 inci Müfettişliğine atandı. Nisan 1915’te Hıfzıssıhha Müdür Muavini oldu. 15 Şubat 1914’te Teftiş Kurulu Başkanı, 1 Mart 1916’da Sıhhiye Müfettiş-! Umumisi 24 Haziran 1918’de de Yüksek Sıhhat Meclisi Üyesi olarak görevlendirildi. 1918 yılında Meclisi Ali-i Sıhhi (Yüksek Sağlık Kurulu) üyesiydi. Bu arada İzmir'in önde gelen ailelerinden Evliyazade ailesinin reisi Evliyazade Hacı Mehmet Efendi'nin kızı ve dönemin kadın gazete yazarlarından Makbule Hanım ile evlenerek İttihat Terakki’nin önemli isimlerinden Dr. Nazım ile bacanak oldu…

17 Haziran 1920’de Menteşe (Muğla) milletvekili seçilerek 1 Temmuz 1920’de Meclise katıldı. Mecliste Sağlık, Bütçe, Dışişleri, Anayasa, iktisat komisyonlarında çalıştı. III üncü Toplantı yılında Dışişleri Komisyonunun Kâtipliğini ve İktisat Komisyonunun Başkanlığını yaptı. 21 Eylül 1920’de Kastamonu İstiklâl Mahkemesi Üyeliğine seçildi ise de 11 Ekimde Rusya’da incelemeler yapmak üzere kurulan heyete seçilmesi nedeniyle göreve başlamasından kısa bir süre sonra ayrıldı.

Rusya’dan dönüşünde Genel Sekreterliğini Denizli milletvekili Hakkı Behiç Bey’in yaptığı ve Mustafa Kemal Paşa’nın izni ile kurulan Türkiye Komünist Partisi’nin kurucuları arasında yer aldı. 1 Kasım 1922’de Lozan Barış Konferansına delege seçilen Sıhhat ve İçtimai Muavenet Vekili Rıza Nur Bey’e vekâlet etmesi uygun görüldü. Barış Konferansının kesintiye uğrayıp delegasyonun Ankara'ya dönmesinde vekâleti sona ermekle beraber görüşmelerin yeniden başlamasıyla 15 Nisan 1923’te Rıza Nur Bey’in Ankara’dan ayrılması üzerine vekâletini dönem sonuna kadar sürdürdü.

Dönem içinde 32’si gizli oturumlarda olmak üzere kürsüde 130 konuşma yaptı. 1 soru önergesi ve 2 kanun önerisi verdi. II nci Dönemde İzmir’den Milletvekili seçildi. 3 Mart 1925’te İsmet Paşa’nın Başkanlığında kurulan İcra Vekilleri Heyetinde Hariciye vekili oldu. Bu görevini III, IV ve V inci dönemlerde İzmir Milletvekili olarak bütün İsmet Paşa kabinelerinde 25 Ekim 1937’de Başbakanlıktan istifası üzerine kurulan Celâl Bayar Kabinesinde de sürdürdü.

8 Kasım 1934’te Atatürk tarafından Aras soyadı verildi.. 1937 yılında Milletler Cemiyeti Başkanlığı’na (Birlemiş Milletler Genel Sekreterliği) seçildi. Dışişleri Bakanlığı ile birlikte bu görevi yürüttü.

11 Kasım 1938 de Bakanlar Kurulunun istifası üzerine Hariciye vekilliğinden ayrıldı, Cumhurbaşkanı İsmet İnönü’nün isteği üzerine 11 Kasım 1938’de kurulan  II.nci Celâl Bayar Kabinesine alınmadı.

Dışişleri Bakanlığı döneminde Türkiye, 1932 yılında Milletler Cemiyeti'ne üye olmuş, 1934 yılında ise "Balkan Paktı" nı imzalamıştır. Bu dönemde dalgalı olan Türk-İtalyan ilişkileri, ikili görüşmelerle iyileştirilmeye çalışılmıştır. 1936'daki Montreux Boğazlar Sözleşmesiyle, Türkiye’nin egemenlik haklarını kısıtlayan "Uluslararası Boğazlar Komisyonu" kaldırılmıştır.1937'de Doğulu Devletlerle "Sadabad Paktı" bağıtlanmıştır. Türkiye ile Fransa arasında ise, Osmanlı Borçları sorunu çözümlenmiş, Fransız Okulları ile ilgili gerginlik, bu okulların Türk kanunlarına uymayı kabullenmeleriyle son bulmuştur. Millileştirme politikası gereği, Adana -Mersin Demiryolu Fransa'dan satın alınmıştır. Böylece Türk-Fransız ilişkileri dostane biryola girmiştir.

Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün komşu ülkelerle iyi ilişkiler ve emperyalizme karşı çıkmaya dayalı dış politikasının sözcüsü oldu. Türk-Rus dostluğunun gelişmesine, Balkanlar’da barışın korunması ve Batı’yla iyi ilişkiler kurulması için çalıştı.

1939 da Londra Büyükelçisi olmuş ve 1942 Şubat ayında emekliye ayrılmıştır.

1946’da çok partili döneme geçildikten sonra Demokrat Partiyi destekledi. 5 Mart 1951’de Türkiye İş Bankası Yönetim Kurulu Üyeliğine seçildi. 26 Nisan 1952’den 2 Haziran 1960’a kadar İş Bankası Yönetim Kurulu Başkanlığını yürüttü.

Sonraki yaşamını kitaplarını ve anılarını yazmakla geçirdi. Kırmızı Yeşil istiklal Madalyasına sahip olan Dr. Tevfik Rüştü Aras 5 Ocak 1972’de İstanbul’da öldü. Rumeli Hisarı Mezarlığında toprağa verildi.

Bacanağı Dr. Nazım Bey’in Atatürk’e suikast girişimi nedeniyle idama mahkûm edilmesine rağmen, Tevfik Rüştü Arasın Atatürk’ün vefatına kadar 13 yıl süreyle kesintisiz Dışişleri Bakanı olması Atatürk’ün onu ne kadar sevdiğinin ve güvendiğinin göstergesidir.

Tevfik Rüştü Aras’ın Bacanağı Dr. Nazım dışında damadı Demokrat Partinin Dışişleri Bakanı Fatin Rüştü Zorlu’nun ve diğer bacanağının damadı Demokrat Partinin Başbakanı Adnan Menderes’in de idam edilmiş olmaları ilginç bir tesadüftür. 

Eserleri :

1. Çiçek Hastalığı, 1914

2. Sıtma, 1914

3. Papatotis Humması, 1924

4. Lozan’ın İzlerinde 10 yıl, 1935 (Dışişleri Bakanı olarak TBMM’de ve Uluslararası Toplantılarda 1925-1934 arası söylevleri) Numan Menemencioğlu’nun derlemesi olup Fransızca Çevirisi. 10 Ans Sur les Traces delavsanne adıyla yayımlanmıştır.
5. Görüşlerim, 2 Cilt, 1945 ve 1968 (Gazetelerde yayımlanan Dış Siyaset konularındaki makaleleri)

6. Uluslararası Diplomasi Akademisinin yayımladığı Diplomatik Sözlük’te “Türkiye’nin Dış Siyaseti” maddesi

 

 6 Ocak

1316- Kalaç sultanı ve Kalaç devletinin kurucusu Alaaddin Muhammed Şah’ın vefatı.

1478 - Akkoyunlular Hükûmdarı Uzun Hasan vefat etti.

1896 - Pilot, mühendis ve müteşebbis Vecihi Hürkuş doğdu

1918 - Ufa’da Millî Meclis, Muhtar İdil-Ural Devleti’ni ilan etti

1919 - Hükümet eski valilerden Sabit Bey ve Cemal Azmi Bey'i Ermenileri tehcir suçundan mahkemeye sevketti.

1920 - Karabekir İstanbul'a gönderdiği yazıda, Kürtçülük akımlarına dikkat çekerek, İstanbul'daki Kürtçülüğün durdurulmasını istedi. Kürtlerle Türklerin ayrılması halinde bundan Ermenilerin yararlanacağını, Kürtlerin de kendi aralarında anlaşamayacaklarını bildirerek, birçok olumsuz propagandaya rağmen, Doğu' da Türklerle Kürtlerin birlik halinde bulunduğunu belirtti.

1920- İngiliz Yüksek Komiser Yardımcısı Webb, Curzon'a, Türk maliyesinin nasıl kurtarılacağını yazdı: Maliye Bakanlığı, Fransızların yönetimine bırakılır, borç işlerini ve bütçeyi onlar ayarlarlar; Uluslararası Ekonomi Bakanlığı, İngiliz kontrolünde ticaret ve sanayi, madenler, ziraat, ormanlar, malzeme, ulaştırma ve haberleşme kollarına ayrılır. Bunların her birinin başına yabancı birer müdür getirilir, bunlara birer Türk vekil verilir. Böylece durum kurtarılır.

1921- Antep'te Merkez Kurulu, mutasarrıf, daire müdürleri ve semt başkanları, Özdemir Bey başkanlığında toplanarak yiyeceğin kaç gün daha yetebileceğini hesapladılar. Halka 150 gram, askere 300 gramdan ekmek verilmek üzere en çok 15 gün daha dayanabilecekleri sonucuna varıldı.

1955 - On İki Ada karasuları sınırının saptanması için, Yunanistan ile görüşmelere başlandı.

1956 - Kanada'da 14 ülkenin katıldığı hava gösterisi yarışmalarında, Türkiye birinci oldu.

1961 - Kurucu Meclis (Temsilciler Meclisi + MBK) ilk toplantısını yaptı. Emekli General Kazım Orbay, Temsilciler Meclisi'nin Başkanlığına seçildi.

1969 - Amerikan Büyükelçisi Robert Kommer’in  ODTÜ'yü  ziyareti sırasında solcu öğrenciler arabasını yaktılar.

1972 – Atatürk’ün dışişleri bakanı Tevfik Rüştü Aras vefat etti

1981 - Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu (DİSK) davasında gözaltında tutulan 39 kişiden 15'i tutuklandı. Tutuklananlar arasında Genel Başkan Kemal Nebioğlu da var.

1983 - Yılmaz Güney ve Cem Karaca, Bakanlar Kurulu kararıyla vatandaşlıktan çıkarıldı.

1975- Türk dilcisi akademisyen Ahmet Caferoğlu vefat etti

1995 – Akademisyen, Yazar ve Türkolog Muharrem Ergin vefat etti

2012 - Genelkurmay Eski Başkanı emekli Orgeneral İlker Başbuğ, örgüt yöneticiliği ve cebir ve şiddet kullanarak Türkiye Cumhuriyeti Hükümetini ortadan kaldırmaya veya görevlerini yapmasını kısmen veya tamamen engellemeye teşebbüs suçlarından tutuklandı. Başbuğ, tutuklanan ilk Genelkurmay Başkanı oldu. (2014 Yılında suçsuz olduğu anlaşıldı)

2015 - İstanbul Sultanahmet'te bomba patladı, canlı bomba ile yapılan saldırıda bir polis hayatını kaybederken, bir polis de yaralandı.