21 Aralık

 

Günün Portresi

Mahmut Esat Bozkurt

 

21 Aralık 1943 günü bir yıldız kaymıştı. Atatürk'ün Adalet Bakanı, Kuva-yı Milliye Kahramanı, Ankara Hukuk Fakültesinin kurucusu, Mason Localarının kapatılmasının öncülerinden, Lahey Adalet Divanı'ndaki muhteşem savunması ile dünya hukuk tarihe geçen, Soyadı Atatürk tarafından verilen Mahmut Esat Bozkurt'u kaybetmiştik...

Mahmut Esat Bey 1892’de, Kuşadası’nda doğdu. 1912’de, İstanbul Hukuk Mektebi’nden mezun olan Mahmut Esat Bey, İttihat ve Terakki’nin önde gelenlerinden dayısı Ubeydullah Efendi’nin teşvikiyle 1912’de İsviçre’ye gitti, Fribourg Üniversite’nin Hukuk Fakültesi’nde yeniden hukuk eğitimi aldı. 1919’da İsviçre’nin Lozan kentinde kurulan Türk Talebe Cemiyeti’nin başkanlığına seçildi.

Ege Bölgesi’nin Birinci Dünya Savaşı sonrasında Yunanlılar tarafından işgale uğraması üzerine Türkiye’ye dönen Mahmut Esat, Ege’de kurulan Kuvá-yı Milliye’nin öncülerinden oldu ve Kuşadası’nda Kuvayı Milliye’nin başına geçti.

1920 yılında, henüz 28 yaşındayken 1. Meclis’e İzmir Milletvekili olarak girdi.  1922’de 30 yaşındayken İktisat Vekili, yani Ekonomi Bakanı yapıldı. 1923 Şubat’ında İzmir’de toplanan ilk İktisat Kongresi onun bakanlığı sırasında yapıldı. 1924 Anayasası’nın hazırlayıcılarından ve Ankara Hukuk Fakültesi’nin kurucusu olan Mahmut Esat, 1924 Kasım’ında Adalet Bakanı oldu ve 1930’daki istifasına kadar bu görevde kaldı.

Mahmut Esat Bozkurt’un Adalet Bakanlığı döneminde; Hilafet’in, Şeriye ve Evkaf Vekaleti’nin kaldırılması, tekke, zaviye ve türbelerin kapatılması; Tevhid-i Tedrisat Kanunu, Türk Ceza Kanunu, Borçlar Kanunu, Türk Ticaret Kanunu, Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunu, Deniz Ticaret Kanunu yürürlüğe girmiştir. Mahmut Esat Bozkurt bu kanunların gerekçelerini ya bizzat yazmış, ya da satır satır kontrol etmiştir. Ayrıca  1924 Anayasasının oluşmasında da büyük katkısı vardır. Çağdaş Türk hukukunun temellerini atan Mahmut Esat Bozkurt, devletin laikleşmesinde en büyük payı olan isimlerden birisidir. 

Mahmut Esat tarafından kaleme alınan Medeni Kanun gerekçesi bir “laiklik manifestosu” gibidir.

Atatürk’ün başkanlığında hukuk reformu ile ilgili toplantıya katılanlar, Mahmut Esat Bozkurt’un “Cumhuriyet Savcısı” önerisine takılmışlardır. Şöyle sorarlar;   “Neden sadece savcılara Cumhuriyet Savcısı denilir? Cumhuriyet Başbakanı, Cumhuriyet Bakanı, Cumhuriyet Müsteşarı, Cumhuriyet Valisi, Cumhuriyet Büyükelçisi olmuyor da, neden Cumhuriyet Savcısı? Savcılara neden bu ayrıcalık?”

Atatürk, Bozkurt’a, “Ne diyorsun?” diye sorar. Bozkurt’un cevabı çok net olur: “Çünkü, öyle zaman olur ki, cumhuriyeti korumak için başbakandan, bakandan, müsteşardan, validen, büyükelçiden bile hesap sormak gerekebilir. İşte o hesabı soracak kişi Cumhuriyet’in Savcısı’dır.”

Atatürk, gülümseyerek hoşnut kaldığını belli eder.

Atatürk’e çok bağlı olmasına rağmen, 1924 Anayasası tasarısında Cumhurbaşkanına Meclisi fesh etme yetkisi veren hükme karşı çıkar. Bunun hukuka aykırı olması yanında, devlet çarkının işleyişinde getireceği olumsuzlukları da belirterek karşı çıkar. Ve Anayasa’da Cumhurbaşkanına verilen o yetkinin kaldırılması konusunda TBMM’ni ikna eder.

Mahmut Esat Bey, Cumhuriyet tarihinde “Bozkurt-Lotus” olayı olarak bilinen, Bozkurt adlı Türk gemisiyle Lotus adlı Fransız gemisinin 2.8.1926 tarihinde Ege’de çarpışması nedeniyle iki ülke arasında çıkan anlaşmazlıkta 1927’de Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti’ni Lahey Uluslararası Adalet Divanı’nda temsil etti. Kazada 8 Türk denizcisinin ölmesi üzerine Fransız kaptan Türk Adliyesi tarafından tutuklanmış, bu tutuklama Fransa ile sorunlara neden olmuştu. Türkiye olayı Lahey Adalet Divanı’na götürmüş ve dava 7 Eylül 1927’de Türkiye lehine sonuçlanmıştı. Mahmut Esat Bozkurt’un bu savunması dünya hukuk tarihine girmişti. Bu dava, hukuk tarihçileri tarafından,  Türk Devletinin ve Türk hukukunun, kapitülasyonlar dönemini geride bırakarak insan ve egemenlik haklarına dayalı çağdaş hukuk düzeyine yükseldiğinin bir göstergesi olarak değerlendirilmektedir.

1934’de Soyadı Yasası kabul edildiğinde, Atatürk, bu davadaki başarısına dayanarak Mahmut Esat Bey’e “Bozkurt” soyadını vermiştir.

Lahey’deki duruşmalara katılan Türk heyeti tarafından batan geminin adından hareketle tunçtan bir bozkurt heykeli yaptırıldı ve heykel Mustafa Kemal Paşa’ya hediye edildi. 29 santim yüksekliğinde olan heykelin kaidesinde eski harflerle ‘Bozkurt Davası Hatırası, Lahey, 7 Eylül 1927’ yazılıydı. 1960’ların sonuna kadar Anıtkabir’de sergilenen heykel, daha sonra Samsun’da açılan Gazi Müzesi’ne gönderildi. Aynı müzede yine Atatürk tarafından kullanılmış olan bozkurt şeklindeki bir zille beraber sergilenmektedir.

1930 yılı sonlarında Adliye Vekilliği’nden istifa ettikten sonra, Ankara Hukuk Fakültesi’nde “Devletler Hukuku”, Siyasal Bilgiler Fakültesi’nde “Anayasa Hukuku” profesörlüğü yaptı.

Atatürk’ün talimatıyla 1935 yılında Mason Localarının kapatılması için kamu oyu oluşturan, hukuki aly yapıyı hazırlayan, Mason Localarının kapatılmasına ilişkin kanun teklifini hazırlayan da Mahmut Esat Bozkurt beydir.

21 Aralık 1943’te İstanbul’da, Yeni Sabah Gazetesi’nin Cağaloğlu’ndaki binasında ‘Yürekler Acısı’ başlıklı son yazısını tamamladıktan hemen sonra vefat etti ve Kuşadası’ndaki aile kabristanına defnedildi.

Başlıca eserleri
Lotus Davasında Türkiye-Fransa Müdafaaları
Türk İhtilalinde Vatan Müdafaası
Masonlar Dinleyiniz!
Türk Köylü ve İşçilerinin Hakları
Devletlerarası Hak
Atatürk İhtilali
Aksak Timur'un Devlet Politikası

21 ARALIK

1516 - Gazze Muharebesi gerçekleşti.

1603 - Osmanlı Padişahı III. Mehmet öldü, yerine oğlu I. Ahmet tahta çıktı.

1840 – Milli Şair Namık Kemal doğdu.

1918 - Padişah, Mebuslar Meclisi'ni kapattı. İngilizler, işgallere karşı sesini yükselten bu Meclis'in kapatılması için, bir süredir Padişah'ı sıkıştırıyorlardı. Çoğunluğunu İttihatçıların oluşturduğu gerekçesiyle, Türkçe İstanbul, Sabah gibi gazeteler de Meclis'in kapatılmasını istiyorlardı

1918 - Fransız ve gönüllü Ermeni birlikleri Adana'ya gelerek askeri binaları işgal etti. Şehirde tutuklamalar başladı. Ermeniler "Kahrolsun Türkler! " diyerek Türk bayrağını yırttılar.

1918 - İstanbul'da Kilikyalılar Cemiyeti kuruldu. İstanbul'da yaşayan Adanalı ileri gelen kişilerce kurulan demek, Trakya Paşaeli, İzmir Müdafaa-i Hukuk-u Osmaniye, Vilayat-ı Şarkiyye Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti gibi, adını aldığı bölgenin Türk egemenliğinde kalmasını savunuyor.

1919 - Harbiye Bakanlığı, 1 2. Kolordu'ya gönderdiği emirde, Yunanlılar tarafından işgal edilmiş Türk topraklarını kurtarmak için bir askeri harekat yapılabileceğini ima etti; gerekli keşiflerin yapılmasını ve hazır bulunulmasını istedi.

1920 - Mustafa Kemal, Fevzi Paşa'ya verdiği talimatta, Afgan ordusunu güçlendirmek için güçlü bir askeri kurulun bu ülkeye gönderilmesini istedi.

1921 - L.George, Mustafa Kemal'in Lenin'den ve Troçki'den daha çok adam öldürdüklerini, bunların hepsinin katil olduğunu söyledi.

1921- Anadolu'ya silah kaçıran Fransız Vera vapuru, İstanbul'da İngilizler tarafından basıldı. Kaptanı ve tayfaları tutuklandı

1943 – Akademisyen, Hukukçu ve Devlet adamı Mahmut Esat Bozkurt vefat ettş

1963 - Kıbrıs'ta iki Türk öldürüldü ve Türkiye'de hava sertleşti.

1953 - Türk-Fransız Ticaret Antlaşması imzalandı; antlaşma hükümlerine göre Fransa, Türkiye'ye 100 milyon lira tutarında kredi açacak.

1961 - Londra'dan Tel Aviv'e giden İngiliz Havayolları British Airways'a ait yolcu uçağı, Esenboğa Havaalanı'ndan ayrılışından bir dakika sonra düşerek parçalandı: 26 ölü, 8 yaralı.

1963 - Kanlı Noel: Kıbrıslı Türklere karşı silahlı saldırılar başlatıldı.

1969 - Türkiye İşçi Partisi (TİP) Genel Başkanı Mehmet Ali Aybar istifa etti, yerine Şaban Yıldız seçildi.

1971 - TL'nin değeri yeniden belirlendi: 1 dolar = 14 lira.

1971 - Birleşmiş Milletler Genel Sekreterliğine, Avusturyalı diplomat Kurt Waldheim seçildi.

1972 - Doğu Berlin'de iki Almanya arasında Temel Anlaşma imzalandı.

1973 - İstanbul'da Hacı Bekir'in Kadıköy, Karaköy, Beyoğlu ve Eminönü işyerlerinde grev başladı.

1985 - Konya Genelevi'nde çalışan kadınlar, kendilerini teşhir etmeleri yasaklanınca greve gittiler.

1987 - Cumhuriyet döneminin 46. Hükümeti olan, İkinci Turgut Özal Hükûmeti kuruldu.

1988 - Lockerbie Faciası: Pan American World Airways'a ait Boeing 747 tipi yolcu uçağı, Londra-New York seferini yaparken, İskoçya'nın Lockerbie kasabası üzerinde infilak etti: 21 ülkeden 270 kişi öldü (yerde bulunan 11 kişi dahil).

1991 - Rusya, Beyaz Rusya, Ukrayna, Kazakistan, Moldova, Azerbaycan, Ermenistan, Özbekistan, Tacikistan, Türkmenistan ve Kırgızistan liderleri, bir araya gelerek, Sovyetler Birliği'ne son verdiler ve Bağımsız Devletler Topluluğu'nu (BDT) (Commonwealth of Independent States) kurduklarını açıkladılar.

1999 - Hakkında iki gıyabi tutuklama kararı bulunan, Şişli eski Belediye Başkanı Gülay Aslıtürk, Londra'da yakalandı.

2006 - Türkmenistan Devlet Başkanı Saparmurat Niyazov Türkmenbaşı, 66 yaşında kalp krizinden öldü.

2010 - Fenerbahçe Acıbadem bayan voleybol takımı, finalde Brezilya'nın Sollys Osasco takımını 3-0 yenerek Kulüplerarası Dünya Şampiyonu oldu.

2016 - Suriye'nin kuzeyindeki terör hedeflerine yönelik süren Fırat Kalkanı Harekatı'nda TSK personelinden 16'sı şehit oldu, 33'ü yaralandı, 138 terörist etkisiz hale getirildi.