4 Şubata Meydan Gelen Olaylar/ Günün Portresi: Şeyh Şamil

 

Günün Portresi

Şeyh Şamil

 

1797 yılında Dağıstan’ın Gimri köyünde dünyaya geldi. Doğduğunda Ali adı verildi. Ancak hastalıklı bir çocukluk geçirdiğinden,  ad değiştirmenin iyi geleceğine ilişkin yöresel inancın etkisiyle adı Şâmil olarak değiştirdi. Şâmil ilk eğitimini dayısından aldı. Ardından ileride kayınpederi olacak olan Nakşibendî şeyhi Cemâleddin Gazi-Kumukī’den din ilimleri tahsil etti.

Şeyh Şâmil’in arkadaşı Molla Muhammed 1829’da Ruslara direniş hareketi olan gazavâtın liderliğine seçildi ve Kafkasya halklarını Ruslar’a karşı cihada davet eden bir bildiri yayımlayarak hareketi yeniden başlattı. Şeyh Şâmil imam ve gazi unvanıyla anılan Molla Muhammed’in en önemli yardımcısı oldu.

Ruslarla yapılan bir savaşta Molla Muhammed 20 Kasım 1832 günü şehit düştü Şâmil ağır yaralı olarak kurtuldu.

Molla Muhammed’in yerine imam seçilen Hamza Bey de mücadeleyi sürdürdü. 19 Eylül 1834 günü Hamza Bey’in bir suikast sonucunda öldürülmesinin ardından Avar ileri gelenleri tarafından Şâmil imam seçildi. Şâmil Avaristan’ın tamamını kontrolü altına aldı. Kuzey Dağıstan’daki Rus kuvvetlerinin yeni kumandanı General Lanskoy, Akuşa ve Girgil’i ele geçirdiler. Kuzey Kafkasya Rus hâkimiyetine girdi.

Şeyh Şâmil, Dağıstan’da kendi varlığını güçlendirdi. Çeçenistan’da bir güç haline gelen Hacı Taşov ve Kibid Muhammed ile bir anlaşma yaparak Dağıstan ve Çeçenistan’da hâkimiyetini sağlamlaştırdı. Ruslar, Şâmil’in otoritesini kırmak ve halkı ikna etmek amacıyla Ruslara sadık bir din âlimi olan Kazanlı Tâceddin Efendi’yi bölgeye gönderdiler. Fakat halk onu kabullenmedi.

Ruslar, Şâmil’i ortadan kaldırmak için Çeçenistan ve Dağıstan’a bir askerî harekât yapmaya karar verdiler. Şâmil’in savunmada kalmasından yararlanarak Aşilta’ya bir harekât düzenlediler. Ancak bu çarpışmalarda büyük kayıplar verdiler. Aşilta yenilgisinden sonra General Fészé, Mayıs 1837’de Dağıstan seferine çıkıp Hunzak, Ensal ve Aşilta’yı ele geçirdi. 8 Temmuz’da Şâmil’in bir aydır kuşatma altında olduğu Tilitl’yi kuşattı.  Şamil  Ruslara ateşkes önerisi üzerine Hunzak’a geri çekildiler. Bu sırada Çar I. Nikola, Tiflis’te Şâmil ile görüşmek istediyse de Şâmil bunu reddetti. Daha sonra çarın görüşme isteğini bildiren mektubuna verdiği cevapta Kafkasya’da çarın hâkimiyetini kesinlikle tanımayacağını, vatan topraklarında taş üstünde taş bırakılmasa bile kararını asla değiştirmeyeceğini bildirdi.

1839 yılının Mayıs ayında General Grabbe, Hacı Taşov’u etkisiz hale getirdikten sonra 30.000 kişilik ordusuyla Şeyh Şâmil’e karşı sefere çıktı. Şâmil, Ruslar’ı durduramayınca Ahulgoh’a çekildi. Ruslar 13.000 kişilik kuvvetle Ahulgoh’u kuşattılar. 1000 kadarı savaşçı, geri kalanı kadın, çocuk ve yaşlı 4000 kişiyle Ahulgoh’u savunmaya çalışan Şâmil ateşkes istedi ancak Rusların ağır şartlarını kabul etmedi. Seksen gün süren çarpışmalardan sonra Ruslar 4 Eylül 1839’da Ahulgoh’u ele geçirdilerse de binlerce kayıp verdiler.

Kuşatmadan yedi müridiyle birlikte kurtulan Şeyh Şâmil Çeçenistan’ı dört nâibi arasında paylaştırdı. General Grabbe, Aşağ Çeçenistan ile Büyük Çeçenistan’a iki sefer düzenledi, ancak başarılı olamadı. Yaz sonunda nâ-ibleri Kibid Muhammed ile Cevad Han doğudan, Hacı Murad batıdan Avaristan’a, kendisi de Kasım 1841 sonlarında Dağıstan’a girdi. Ruslar, Şâmil’in bu saldırılarına karşılık veremedi. Şeyh Şâmil, Çeçenistan ve Dağıstan’ın tek hâkimi oldu. Rus generalinin başarısızlıkları Kuzey Kafkasya’da Şâmil’in gücünü sağlamlaştırdı.

Prens Vorontsov, Kafkas orduları başkumandanı ve Kafkas genel valisi olarak tayin edildi. 15 Haziran’da 21.000 asker, kırk iki parça top ve bir roket bataryasıyla Gertme’den ilk seferine başladı.  Şâmil, Dargiye’yi fazla direnmeden terk etti. Çeçenistan’a çekilip ani baskın hareketlerine yöneldi. Rus kuvvetlerine saldıran mücahitler üç general, 195 subay ve 3000’den fazla askeri öldürdüler.

4 Ekim 1853’te Kırım savaşının başlayınca Sultan Abdülmecid 9 Ekim 1853’te Şeyh Şâmil’e bir ferman yollayarak onu Ruslar’a karşı cihada çağırdı. Bu çağrıya 13 Aralık 1853’te cevap veren Şeyh Şâmil, Tiflis üzerine bir askerî harekâta girişilirse Ruslar’ın Kafkaslar’dan çıkarılabileceğini bildirdi. Ancak bu teklif Osmanlı Devleti’nce kabul görmedi. Osmanlı Devleti Mayıs 1854’te Şeyh Şâmil’e Dağıstan serdar-ı ekremi unvanını verdi.

Tiflis’e karşı askerî bir harekât yapılması konusunda ısrarlı olan Şâmil, Osmanlı ordusunun Tiflis’e doğru hareket etmesini sağlayamadı ve karargâhını Dargiye’ye çekti. Osmanlı Devleti’nin pasif tutumu Kafkasya’daki Rus varlığını sona erdirecek harekâtın gerçekleşmesini önledi, böylece tarihî bir fırsat değerlendirilemedi.

Kafkas orduları başkumandanlığına ve Kafkas genel valiliğine yeniden atanan Prens Baryatinsky’nin komutasındaki Rus ordusu 1858 yılında Çeçenistan’ın büyük bölümünü ele geçirdi.

1859 yılına girerken Şeyh Şâmil yine savunma pozisyonundaydı. Ruslar 21 Ağustos’ta 70.000 kişilik bir orduyla Gunib’e ulaştılar. Prens Baryatinsky Şâmil ile görüşmek istediyse de red cevabı aldı. Şeyh Şâmil önce vuruşarak ölmeyi düşündüyse de sonunda oğulları Gazi Muhammed ve Muhammed Şâfiî ile birlikte teslim olmak zorunda kaldı. Prens Baryatinsky’nin karargâhına götürülen Şeyh Şâmil saygıyla karşılandı.

Esir alınan Şeyh Şamil Saint Petersburg’a, ardından Kaluga’ya götürüldü. Çar Aleksandr onunla burada görüştü. Şeyh Şâmil, Ruslar’ın izin vermesi üzerine hacca gitmek amacıyla 31 Mayıs 1869’da İstanbul’a gitti. 15 Ağustos 1869’da Sultan Abdülaziz tarafından Dolmabahçe Sarayı’nda kabul edildi. Yedi ay Koska’da kendisine ayrılan köşkte oturdu. Sultan Abdülaziz, Şeyh Şâmil’e ve aile fertlerine maaş bağlattı. 25 Ocak’ta İstanbul’dan ayrılan Şeyh Şâmil hac görevini ifa etmesinin ardından 1871 yılında Medine’de vefat etti.

Ruslar’a karşı Dağıstan ve Kafkasya’da yirmi beş yıl büyük direniş sergileyen, Rus İmparatorluğu’nun güçlü ordularını defalarca mağlup eden Şeyh Şâmil Rus işgaline karşı direnen Kafkas kavimleri için bir bayrak olmuştur.

4 Şubatta Meydan Gelen Olaylar

1871 - Kuzey Kafkasya halklarının politik ve dini önderi Şeyh Şamil vefat etti.

1902 - Paris'te, Birinci Jön Türk Kongresi yapıldı.

1917 - Talat Paşa, sadrazam oldu.

1919 - Venizelos, Müttefiklerin toplantısında, Meis adasından Marmara'ya çekilecek bir çizginin batısında kalan toprakların Yunanistan'a bırakılmasını istedi

1919 - İngilizler, 29 Ocak'ta denetçiler göndererek masalarını mühürlettikleri Türk bankalarının işlemlerine kontrollü olarak izin verdiler

1920- Padişah, Mustafa Kemal'e madalya ve nişanlarını geri veren 29 Aralık tarihli Hükümet kararını onayladı. Mustafa Kemal'in rütbe ve nişanları askerlikten atılmasından bir ay sonra 9 Ağustos 19 19'da geri alınmış, ancak 2 Ekim'de kurulan Ali Rıza Paşa Hükümeti, bunları geri vermeyi kararlaştırmıştı. Mustafa Kemal, şimdi yalnızca askerlikten istifa etmiş sayılıyor. İngilizlerden korkulduğu için Padişah iradesi Takvim-i Vekayi'de yayımlanamıyor. Padişah'la Kuvayı Milliye arasında bu yumuşama dönemi uzun sürmeyecek, Mustafa Kemal ve arkadaşlarından bazıları 11 Mayıs'ta ve sonraki günlerde ölüme mahkum edileceklerdir.

1923 - Lozan Konferansı, tarafların uzlaşamamaları nedeniyle kesildi.

1926 - İskilipli Mehmed Âtıf'ın idamı.

1947 - Hatay ilinde yer adlarının Türkçeleştirilmesine karar verildi.

1948 - Türkiye Büyük Millet Meclisi'nde Valilik ve Belediye Başkanlığının ayrılmasına ilişkin kanun kabul edildi.

1956 - Fazıl Hüsnü Dağlarca, Yedi Tepe Şiir Armağanı'nı kazandı. Şair, bu ödülü Asu adlı şiir kitabıyla aldı.

1957 - İlk nükleer denizaltı olan USS Nautilus (SSN-571), yüzeye hiç çıkmadan 60.000 deniz mili katederek, Jules Verne'in ünlü romanı "Denizler Altında Yirmi Bin Fersah"taki hayali Nautilus denizaltısının dayanıklılığı hayata geçirmiş oldu.

1964 - 20 Mayıs 1963 ayaklanması sanıklarından Talat Aydemir, Fethi Gürcan, Osman Deniz ve Erol Dinçer'in ölüm cezaları, TBMM'nde onaylandı.

1976 - Guatemala ve Honduras'taki 7,5 şiddetindeki depremde 22.778 kişi öldü.

1985 - Başbakan Turgut Özal, resmî bir ziyaret için Cezayir'e gitti. Cezayir'i ziyaret eden ilk Türk Başbakanı olan Turgut Özal, 1958'de Birleşmiş Milletler'de Cezayir'in bağımsızlığı aleyhinde oy kullanan Türkiye'nin hatalı olduğunu açıkladı.

1987 - Yazar Aziz Nesin, kendisine 'vatan haini' dediği için Cumhurbaşkanı Kenan Evren aleyhine tazminat davası açtı.

1997 - Güneş gazetesi ikinci kez yayın hayatına başladı.

1997 - Sincan Belediyesi'nin 2 Şubat'ta düzenlediği "Kudüs Gecesi"nin ardından, 15 tank ve 20 askerî zırhlı personel taşıyıcısı, Sincan'dan geçerek Yenikent'teki tatbikat alanına gitti.

2000 - Dışişleri Bakanı İsmail Cem, Yunanistan'a gitti. Cem, 40 yıl sonra Yunanistan'ı resmen ziyaret eden ilk Türk Dışişleri Bakanı oldu.

2001 - , Akademisyen, yazar ve Nakşibendi lideri Mahmud Esad Coşan vefat etti

2004 - Facebook kuruldu.

2007 - Diyarbakır'da yıkım kararı verilerek boşaltılan bir bina çöktü; enkaz altından beş kişinin cesedi çıkarıldı, bir kişi kurtarıldı.

2018 - Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Cumhurbaşkanı Celal Bayar'ın 1959'da gerçekleştirdiği ziyaretten 59 yıl sonra Vatikan'a Cumhurbaşkanlığı düzeyinde ilk ziyareti yaptı.

2020 - Van çığ faciası: Van, Bahçesaray'da çığ altında kalan vatandaşları kurtarmaya giden askerler ve kurtarma ekipleri de üzerlerine düşen çığın altında kaldı. Olayda 41 kişi öldü, 75 kişi yaralandı.