Sultan Galiyev.
28
Ocak 1940 Tarihinde Türk Dünyasının en önemli şahsiyetlerinden birisi olan
Sultan Galiyev idam edilmişti. Uzun yıllar, Türkçü Turancı fikirleri nedeni
Türk Solunun yok saydığı, sosyalist olduğu için de Türk sağının görmezden
geldiği Sovyet Devriminin en önemli kişilerinden Türkçü-Sosyalist Sultan
Galiyev’i idamının yıl dönümünde anlatmaya çalışacağım.
1923’te
kendisinin kaleme aldığı “Ben Kimim” başlıklı otobiyografisine göre 13 Temmuz
1892'de Mirsaid Haydar Galiyev'in 12 çocuğundan biri olarak, Başkurtistan
Cumhuriyeti’nin Sterlitamak şehrinde doğdu. İlk eğitimini doğduğu köyde alan
Galiyev, 1907'de Kazan’da Tatar Pedagoji Enstitüsü’nde eğitimine devam etti.
Enstitüyü bitirdikten sonra Tatar köylerinde öğretmenlik yaptı. Bir süre Ufa'da
belediye kütüphanesinde çalışan Sultan Galiyev o sırada Rus edebiyatı klasiklerini
Tatarca ve Başkurtça’ya çevirdi.
Kazan,
Ufa ve Bakü şehirlerinde gazetecilik yapan Galiyev, 1915'te Azerbaycan ulusal
harekâtına katıldı. Bakü'de Mehmet Emin Resulzade'nin çıkardığı Açık Söz'de
çalıştıktan sonra Menşeviklerin yayınladığı Bakü gazetesinde "Müslüman
dünyasından haberler" köşesini hazırladı. Bu yıllarda pek çok yabancı
eseri Tatar Türkçesine çevirdi. 1917 devrimi sorasında Bakü'de bulunan Sultan
Galiyev Müslüman Kongresi Yürütme Komitesi Sekreterliği için çağrılmış olduğu
Moskova'ya gitti, kongre bitiminde Kazan'a geçti. Böylece aktif olarak siyasi
hayata başlamış oldu. 1917’de Rus Komünist Partisine girerek Müslümanlarla
ilgili görevler üstlendi.
İç
savaşın devam ettiği dönemlerde 6 Ağustos 1918'de Sibirya'dan Moskova'ya
ilerleyen Beyaz Ordu Kazan'ı ele geçirdi. Kazan'da tutunamayan Müslüman Kızıl
Ordu'nun komutasını devralan Sultan Galiyev Kazan'a saldırı gerçekleştirip 10
Eylül'de şehri geri aldı. Böylece Galiyev Beyaz Ordu'nun Moskova'ya yürüyüşünü
durdurdu.
Rus
Bolşevikleri iç savaştan başarılı çıkmış, Rus liderler arasında egemenlik
mücadelesini Stalin kazanmıştı. 17 Ocak 1918'de Stalin'in başında bulunduğu
NARKOMNATS'a (Milletler Halk Komiserliği) bağlı MÜSKOM (Müslüman Komiserliği)
kuruldu ve başkanlığına Molla Nur Vahidov getirildi. Galiyev de MÜSKOM'un Kazan
temsilcisi oldu.
19
Kasım 1918'de Kazan çatışmalarında Molla Nur Vahidov öldürüldü. Bu olay Sultan
Galiyev’i Rusya'daki Müslümanların hem fiili ve hem de resmi önderi. MÜSKOM o
dönemde 26 şehirde şube açmış ve Türkçenin 4 ayrı lehçesinde 10 farklı gazete
çıkarmıştı. Müslüman Kızıl Ordu'nun asker sayısı da 200 bini aşmıştı. Lenin
başta olmakla bir çok Bolşevik lider, Türk Halkları arasında Bolşevik
örgütlenmenin hızla yayıldığını görerek MÜSKOM'un talepleri yerine getirildi. Ancak
Sovyet Yönetim Galiyev’in liderliğini bir risk olarak görmeye başlamıştı.
1923’te tutuklandı, fakat sosyalizme hizmetleri nedeniyle serbest bırakıldı.
Galiyev'i bundan sonra Rus Gizli Servisi takip etmeyebaşladı. Her hareketi, her
faaliyeti kontrol altına alınmıştı
Galiyev
3. Kongre'de Tatarların da "Ulusların Kendi Kaderini Tayin Hakkı"na
sahip olduğunu belirterek bir referandum istedi. Referandum kararı alınsa da oy
kullanma hakkı sadece proletarya temsilcilerine verildi ve Tatar-Başkurtlar
yoğunlukla köylerde yaşadığı için böyle bir referandumda Rusların kazanacağı
netti. Birtakım görevleri alınan Galiyev editörlük ve çevirmenlik için
başvurduğu işlerden olumlu cevap alamıyor, suçsuzluğunu öne sürerek partiye
geri kabul edilmesi için yaptığı başvuruların hepsi Stalin tarafından
reddediliyordu. Galiyev ikinci defa 1928'de tutuklandı. SSCB'nin yıkılmasından
sonra açığa çıkan KGB belgelerine göre Sultan Galiyev Ocak 1931'e kadar tutuklu
kalmış ve Kuzey Buz Denizi'ndeki Solovk adasındaki hapishaneye gönderilmiştir.
Mart 1933'te cezası sürgüne çevrilmiş, üçüncü kez tutuklanarak 1937'ye kadar
Saratov'da sürgün hayatı yaşamıştır. 8 Aralık 1939'da ölüm cezasına
çarptırılmış, 28 Ocak 1940'ta Moskova'daki Lefortovo Hapishanesi'nde kurşuna
dizilerek idam edilmiştir.
Sultan
Galiyev’in Dünya Görüşü:
Sultan
Galiyev’in gerek teorisyen gerek aksiyon adamı olarak yeterince
anlaşılmamıştır. Şanssızlığı “Sağcılar için solcu, solcular için sağcı” olarak
algılanmasıdır.
Aclan
Sayılgan, Ansiklopedik Marksist Sözlük’te Galiyevciliği, şu şekilde tarif
etmiştir: “Sultan Galiyev’in en orijinal yönü Batı endüstrisine karşı meydana
gelmiş Marksist teoriden başlayarak onu değişikliğe uğratması, daha başka bir
ifade ile Asyalaştırması ve Asya’nın ihtiyaçlarına bilhassa tarımla uğraşan
toplumlara göre düzenleyerek uygulamaya kalkmasıdır. Sultan Galiyev’in
öğretisine Turancı ya da Milliyetçi Komünizm de diyebiliriz. Sultan Galiyev,
sömürgeci ülkelere karşı koloni ihtilâllerinin ilk teorisyenidir. 1917
İhtilâli’ni ve sosyalizmi bütün Asya topluluklarına yayarak Müslüman halkların
önderliğinde bir işçi devleti ile Turan’ı kurmak için çalıştı. Asya’da başlamış
olan bir sosyalist ihtilal aynı zamanda bir kurtuluş savaşı olacaktı ve
muhtemel bir zafer Asya’daki Rus üstünlüğüne kuvvetli bir darbe indirecekti.”
Sultan
Galiyev'e göre Batının doğuyu sömürmek için kullandığı damarlar Türk
topraklarından geçiyordu. Bu sömürgeci damarlar ancak Türkçü politikalarla
kesilebilirdi. Sultan Galiyev'in en büyük hayali tüm dünyaya hükmeden Sosyalist
bir Turan devleti kurmaktı. Sosyalist Turan Cumhuriyeti doğunun ezilen bütün
ulusları için kalkan görevi görecekti.
Ruhu
şad olsun…
28 Ocak
1517 - Yavuz
Sultan Selim komutasındaki Osmanlı Ordusu, Kahire'ye girdi.
1919 - Karargâhı
Kars'tan Erzurum'a nakledilmiş bulunan 9. Ordu'nun kumandanı Yakup Şevki Paşa, Harbiye
Nazırlığı’na bir rapor göndererek Doğu'daki halkın perişan durumunu anlattı.
Doğu illerine güçlü, namuslu, çalışkan kişilerin atanmasını istedi
1920- Meclisi
Mebusanın gizli oturumunda bütün mebusların imzasıyla Misak-ı Milli onaylanarak
kabul edildi.
1920 - Bir süreden
beri tedavi için İsviçre'de bulunan ve 1 8 Aralık seçimlerinde İstanbul'dan
milletvekili seçilmiş olan Reşat Hikmet Bey, İstanbul'a geldi. Vapurdan iner
inmez Fransız askerleri tarafından tutuklandı.
1920 - Maraş'ta
çarpışmalar bütün şiddetiyle devam ediyor. Bugün birçok Ermeni evi imha edildi.
4o'dan çok Ermeni öldürüldü. Türklerden de ölenler oldu. Kılıç Ali, Fransız
komutanına 24 saat içinde teslim olursa sağ salim Adana'ya gönderileceğini
bildirdi. Fransızlardan, tutuklu kişilerin serbest bırakılması, silah ve
cephanenin gösterilecek yere depo edilmesi, Fransız işgali altında bulunan
kışlaya beyaz bayrak çekilmesi istendi.
1921-
Komünistlerin tutuklanmasına devam ediliyor. Bugün de Basın ve Haberalma
Müdürlüğü memurlarından Ziynetullah Nuşirevan Ankara'da tutuklandı.
1921- Erzurum'daki
2 kişiden başka yolda üç üyesi daha alıkonulan Mustafa Suphi Kurulu, Trabzon'a
geldi. Bir yanda karşılama töreni düzenlenirken öte yanda bu iş için
görevlendirilmiş kişiler tarafından kurul üyeleri hakarete uğratıldı. Kayıkçılar
Kahyası Yahya, Mustafa Suphi'nin eşini alıkoyarak kendi evine kapattı. Suphi ve
1 4 arkadaşı, bir motora bindirildi ve motor Karadeniz'e açıldı, Kahya Yahya da
adamlarıyla birlikte ikinci bir motora atlayarak peşlerine düştü. Suphi ve
arkadaşları gece Sürmene açıklarında öldürülerek denize atılacaklardır.
1922- Meclis'in
gizli oturumunda Lazistan Mebusu Osman Bey'in Rusya' dan aldığı tüfek, cephane,
benzin yardımlarının taşınması sırasında yolsuzluk yapıldığı, silah ve
gereçlerin eksik çıkuğı gerekçesiyle mahkemeye verilmesi kabul edildi
1922- Tevfik
Paşa'nın oğlu ve Vahdettin'in damadı İsmail Hakkı Bey (Okday) , Başbakanlık
Yaveri Hüseyin Hüsnü Bey'le birlikte gizlice Anadolu'ya geçerek Haydarpaşa'dan
Ankara'ya hareket etti. İsmail Hakkı Bey, bir koyun tüccarı kılığına girdi. 11
günde Ankara'ya varacaklar ve İsmail Hakkı Bey orduda görev alarak
savaşacaktır.
1923 - İçişleri
Bakanlığı, İzmit ilinin adını Kocaeli olarak değiştirdi.
1925 -
Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası İstanbul Şubesi açıldı.
1929 - İstanbul'da
bir otomobil montaj fabrikası kurmak için Ford şirketi ile Maliye Vekaleti
arasında imzalanan anlaşma Meclis'te kabul edildi.
1939 - İstanbul
Tramvay Şirketi, 1.570.000 liraya Devletçe satın alındı.
1940 -
Marksist-Türkçü düşünce adamı Sultan Galiyev idam edildi
1953 - Ney üstadı,
ünlü hiciv şairi Neyzen Tevfik Kolaylı vefat etti
1957 - Danıştay'a
ilk kez iki kadın üye seçildi: Nezahat Martı ve Şükran Esmerer.
1958 - Kıbrıs'ta
Türklerin düzenlediği miting sırasında İngiliz askerlerinin ateş açması ve bir
kamyonun kasten halkın üzerine sürülmesi sonucu 8 kişi öldü. TBMM, 31 Ocak'ta
Birleşik Krallık'ı kınama kararı aldı.
1959 - Çukurova'da
sel oldu. 200 bin portakal ağacı sel altında kaldı, bir mensucat fabrikasını
sel bastı. Zararın 5 milyon TL olduğu tahmin ediliyor. Bölgede yiyecek
sıkıntısı başladı.
1963 - İstanbul'da
İstinye'deki Kavel Kablo Fabrikası'nda çalışan 170 işçi oturma grevi yaptı.
İşçiler sendikalaşma nedeniyle işten çıkarılan dört arkadaşlarının işe geri
alınmasını istiyorlardı.
1971 - İzmir'de
gençler, Amerikan 6. Filosunu protesto ettiler; 20 genç gözaltına alındı.
1975 - Cumhuriyet
Halk Partisi Genel Başkanı Bülent Ecevit, "Olayların baş sorumlusu
Milliyetçi Cephe'dir" dedi.
1981 – Şair
Özdemir Asaf vefat etti.
1982 - Türkiye'nin
Los Angeles Başkonsolosu Kemal Arıkan öldürüldü; saldırıyı, "Ermeni
Soykırımı Adalet Komandoları" üstlendi.
1983 - 9 kişinin
öldüğü, 72 kişinin de yaralandığı, 7 Ağustos 1982'deki Esenboğa Havalimanı
saldırısına katılanlardan Levon Ekmekçiyan, Ankara Kapalı Cezaevi'nde asılarak
idam edildi.
1986 - Sakıp
Sabancı, Türkiye Sanayici ve İşadamları Derneği (TÜSİAD) Başkanlığına seçildi.
1987 - Türkiye,
Avrupa Konseyi İnsan Hakları Komisyonu'na kişisel başvuru hakkını çekince
koyarak kabul ettiğini açıkladı.
1988 - THY, iç hat
seferlerinde sigara içilmesini yasakladı.
1994 - Türk savaş
uçakları, PKK'nın (Kürdistan İşçi Partisi) Kuzey Irak'taki Zeli kampını
bombaladı.
1997 - Promosyon
Yasası yürürlüğe girdi. Süreli yayın kuruluşları kültürel amaçlar dışında
promosyon yapamayacak.
2002 - Ekvador
Havayollarına ait Boeing 727-100 tipi bir yolcu uçağı güney Kolombiya'da And
dağlarına çarparak düştü: 92 kişi öldü.
2004 - Türk
lirası'ndan altı sıfır atılmasını ve para biriminin Yeni Türk Lirası olmasını
öngören yasa tasarısı, TBMM Genel Kurulunda kabul edildi.
2008 -
Haydarpaşa-Denizli seferi yapan trenin saat 02:00 civarlarında Kütahya'nın
Çöğürler kasabasında raydan çıkmasıyla oluşan kazada, 436 yolcudan 9 kişi öldü.
Yaklaşık 300 kişi çeşitli yerlerinden yaralandı.
2012 – Dünya
güzeli seçilen ilk Türk olan Keriman Halis Ece vefat etti.
2015 -
Öğretmenliğe ilk kez atanacaklar için 40 yaş sınırı kaldırıldı.
2016 - HSYK 3.
Dairesi, kamuoyunda "kozmik oda" olarak bilinen Genelkurmay Ankara
Seferberlik Bölge Başkanlığında arama yapan 8 hakim ve savcıyla ilgili
soruşturma izni verilmesini kararlaştırdı.
2017- Tiyatro
yönetmeni, tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu Engin Cezzar vefat etti.
Yorumlar
Yorum Gönder