6 HAZİRAN

Günün Olayı

Tenzil-i Faiz Kararı

6 Haziran 1875

Abdülaziz, 1861 yılında tahta çıktığında imparatorluğun malî durumu hiç de parlak değildi. İmparatorluk o tarihe kadar dört büyük dış borçlanma yapmıştı. Padişahlığı döneminde de bunlara altı dış borçlanma da o eklemişti.  Ama bunların geri ödenmelerini ne Padişahlar ne de onların Sadrazamları düşünmemişlerdi.

Ülkenin kaynaklarını değerlendirmek ve gelişmesini sağlayabilecek yatırımlara yönelmek, tasarrufa gitmek,  kara ve denizden yapılan ticareti geliştirmek, tarımsal ve sanayi üretimini dolayısıyla halkın refah seviyesini artırıp vergi gelirlerini artırmak yerine, yapılan borçlanmalarla sadece bütçe açığını kapamak ve borçları borçla ödemek gibi bir çıkmazın içine girilmişti. 
Buna karşılık gerek bazı büyük bankerler , Osmanlı Devleti'nden alacağı faizlere göre bütçesini tanzim etmişti. Osmanlı borçlarında faiz veya ana para geri ödemelerinde yapılacak bir değişikliğin, bu rantiye sınıfının beklentilerini ve bütçesini altüst etmemesi mümkün değildi...

1874 malî yılının gelir ve gider durumu, dönemin sadrazamı Mahmud Nedim Paşa tarafından ilan edildiğinde; bütçede beş milyon liralık bir açığın olduğu anlaşılmıştı. Balkan eyaletlerinde süregelen ayaklanmalara karşı alınacak askerî tedbirler için yapılacak ilave harcamalarla, ordu ve donanmanın ihtiyaçları için gerekebilecek harcamalarla bu açığın daha da büyüyebileceği ortadaydı. O günlerde, Osmanlı Devleti'nin malî durumu, Avrupa ekonomik çevrelerinde ve Avrupa Basınınca  yakından izlendiği için, açığı kapamak için  yeni borçlanmaya da imkan vermiyordu… Birkaç yıldır kuraklık nedeni ile yaşanan tarımsal kıtlık ekonomiyi tam bir darboğaza taşımıştı.

Bu durum karşısında Maliye Bürokrasisi, toplam olarak 200 milyonu dışa, 106 milyonu da içe olmak üzere büyük bir yekûn tutan munzam borçların faizlerini yarıya indirererek  konuya çare bulunabileceği görüşüne dayanan bir plan hazırladı.  Bu plana göre; her yıl ödenmekte olan 14 milyon liradan 7 milyon lirası tasarruf edilecek, bu tasarruftan 5 milyon lirasıyla bütçe açığı kapatılacak, geri kalan 2 milyon lirasıyla da ordu ve donanmanın ihtiyaçları görülecekti.

Bu plan; içinde o zaman Adalet Bakanı olan Midhat Paşa'nın da bulunduğu bir encümen tarafından da kabul edilmiş ve 6 Ekim 1875'te bir kararname yayınlanarak, beş yıl süreyle munzam borçların yarısının nakit, diğer yarısının da yüzde 15 faizli bir senetle ödeneceği ilan edilmişti. Tenzil-i Faiz Kararları denen bu uygulama Osmanlı Devletinin ekonomik anlamda iflası demekti. Tabiatıyla, bu kararname alacaklı bankerler ve alacaklı devletler üzerinde bir bomba tesiri yapmış, Avrupa kamuoyunda Osmanlı İmparatorluğu'na karşı bir tepki oluşmuştu..

Artık Avrupa ekonomik çevrelerinde ve Avrupa basınında "Türkler bizi dolandırdılar. Altınlarımızı sefahat uğrunda sarf ettiler. Bunların yaşaması Avrupa'ya zarar verir." şeklinde görüşler dile getiriliyordu..

Hazine dış borçların ağırlığını çekemeyip bu şekilde iflasını bildirince, devletin Avrupa'daki malî kredisi yanında siyasî kredisi de düşmüştü. O zamana kadar Osmanlı İmparatorluğu'nun toprak bütünlüğünü devamlı olarak savunan İngiltere'de bile, aleyhte nümayişler başlamıştı. Tabiî bu nümayişlerin organizasyonuna ve kamçılanmasına içerideki ve dışarıdaki ayrılıkçı ve bölücü unsurların faaliyetleri de büyük katkı sağlayınca, Kırım Savaşı'ndan bu yana dış politikasının ağırlığını Uzakdoğu'ya kaydırmış olan Rusya'nın iştahını kabartan, tekrar Boğazlar ve Balkanlar yönüne dönmesini teşvik eden bir politik ortam ortaya çıkmıştı. Nitekim çok kısa bir süre sonra Osmanlı-Rus Savaşı patlayacak, Osmanlı Devleti kendisini yine yalnızlığın içinde bulacaktı.

Halk devletin içine düştüğü bu malî krizin sorumlusu olarak Padişahı gördü. Borç parayla kurulmuş olan Abdülaziz'in satvet ve haşmeti söndü. Tacı ve tahtı sallandı ve de 30 Mayıs 1876 günü Dolmabahçe Sarayı karadan ve denizden sarılarak tahttan indirildi. Abdülaziz malî bir kriz sırasında çıktığı tahttan yine bir malî kriz sırasında indirilmişti.

Daha sonra da devam edecek olan kural gerçekleşmiş, ekonomik darboğaz iktidarı alaşağı etmişti…

TARİHTE BUGÜN 6 HAZİRAN

1104 – Suriye Selçuklullarının sultanı Dukak vefat etti

1875 - Osmanlı Devleti’nin mali iflası; Tenzil-i Faiz Kararı

1919 - İstanbul'daki İngiliz Kuvvetleri Komutanı General George Milne, Harbiye Nezareti'ne yazı göndererek, Mustafa Kemal Paşa'nın geri çağrılmasını istedi.

1920 - İstanbul Divan-ı Harb-i, İsmet İnönü, Bekir Sami Kunduk, Celalettin Arif, Mustafa FehmiGerçeker Dr. Rıza Nur, Yusuf Kemal Tengirşenk, Hamdullah Suphi Tanrıöver, Rıfat Börekçi ve Fahrettin Altay'ı idama mahkûm etti.

1920 - İsyancı Postacı Nazım kuvvetleri 1 50 atlı ve 200 yaya kuvvetiyle gece Zile'yi sardı

1921 - Talat Paşa'nın katili Alman mahkemesi tarafından beraat ettirilip serbest bırakıldı.

1924 - Fener Rum Patrikhanesi dışındaki Türk Ortodoksları İstanbul'da Papa Eftim'in teşebbüsüyle, Panayia Kilisesi nezdinde İstanbul Türk Ortodoks Kilisesi'ni teşkil kararı aldı ve Papa Eftim'i bu Kilise'nin başkanlığına getirdi.

1937 - Sivas - Malatya Demiryolu, Çetinkaya'da birleşti.

1939 – Karabük Demir Çelik Fabrikasının üretime başlaması

1944 - Ankara'da Beden Terbiyesi Enstitüsü'nün temeli atıldı.

1944 - Normandiya Çıkarması: Müttefikler Normandiya’ya çıkarma yaptı.

1950 - Yeni hükûmet orduda tasfiye yaptı. Orgeneral Nuri Yamul Genelkurmay Başkanlığına getirildi ve yüksek rütbeli birçok subayın yerine yenileri atandı.

1954 -Menderes 31 Mayısta başlayan Birleşik Amerika ziyaretini tamamladı.

1959 - Konya'da şiddetli yağmur sel baskınına neden oldu; 4000 hayvan sele kapıldı.

1964 -  Adalet Partisi’nin ilk genel başkanı Emekli General Ragıp Gümüşpala öldü

1965 - Millî Emniyet Hizmetleri Teşkilatı, Millî İstihbarat Teşkilatı (MİT) adını aldı.

1967 - Arap devletleri ortaklaşa uyguladığı politika gereğince, İsrail'e destek veren devletlere yaptığı petrol ihracatını durdurdu.

1968 -  Amerikalı senatör ve Başkan adayı Robert Kennedy bir suikast sonucu öldü

1968 -  Türk asker ve siyasetçi Kurtuluş Savaşı komutanlarından Kazım Özalp vefat etti.

1980 -  Ünlü ressam Hamit Görele vefat etti..

1983 - Sosyal Demokrasi Partisi (SODEP) kuruldu. Genel Başkanlığına Profesör Erdal İnönü getirildi partinin 42 kurucusundan 21’i MGK tarafından veto edildi.

1991 -  Başarılı futbol teknik direktörlerinden Adnan Süvari öldü.

1995 – Kilis ve Yalova il oldu.

1996 - İş adamı Halis Toprak'ın, boşandığı eşi Ayşe Toprak'a 5 trilyon 100 milyar lira tazminat vermesi kesinleşti. Bu, Türkiye tarihinin en yüksek boşanma tazminatı oldu.

1996 - Karabük, Türkiye'nin 78. ili oldu.

2006 - Somali'de yaşanan iç savaş'ta İslam Mahkemeleri Örgütü başkent Mogadişu'yu kontrolü altına aldı.

2011 - Apple Kaliforniya'da düzenlenen Dünya Geliştiriciler Konferansı bulut depolama servisi iCloud'un lansmanını yaptı.