25 MAYIS

Günün Portresi
İlklerin Adamı 

NURİ DEMİRAĞ

Nuri Demirağ, ilk sigara kağıdı üretimi, ilk yerli uçak imalatı, Türkiye'de ilk uçak fabrikasının kuruluşu,  ilk havacılık okulu ve ilk özel hava alanı işletmeciliği, ilk yerli paraşüt üretimi gibi ilkleri gerçekleştiren, İstanbul Boğazı üzerine köprü yapılması, Keban'a büyük bir baraj yapılması düşüncelerini ilk kez gündeme getiren kişidir. Özellikle havacılık sanayisinde ve demiryolu inşaatındaki başarıları ile anılır.  Nuri Demirağ, İlk Türk Demiryolu müteahhidi olması yanında,  Türkiye Cumhuriyeti'nin çok partili hayattaki ilk muhalefet partisi olan Milli Kalkınma Partisi'nin kurucusudur.

Nuri Demirağ, 1886 yılında, Sivas’ın Divriği ilçesinde dünyaya geldi. Babası Mühürzade Ömer Bey, annesi Ayşe Hanım'dır. Üç yaşında iken babasını kaybetti, annesi tarafından büyütüldü.  Nuri Demirağ, ortaöğrenimini Divriği Rüştiye Mektebi'nde tamamladıktan bir süre ZirarT Bankasında bi r Süre de Maliyede memur olarak çalıştı.  Memuriyeti sırasında Maliye Mekteb-i Alisi'nde gece derslerine katılarak yüksek öğrenimini tamamladı. 1918'de maliye müfettişi oldu. Ama İngilizlerin hakaretleri sindiremediği için istifa etti.

Maliye müfettişliğini bıraktıktan sonra, yabancıların tekelinde olan sigara kâğıdı işine girdi. Eminönü’nde küçük bir dükkânda ilk Türk sigara kâğıdı yapımını başlattı. Ürettiği sigara kâğıdına “Türk Zaferi” adını verdi. Türk Zaferi sigara kâğıtları büyük ilgi gördü. Nuri Bey, bu ilk girişiminden büyük kazanç elde etti. Bir taraftan da Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti'nin Maçka Şubesi'nin başkanlığını yaptı.

Türkiye Cumhuriyeti kurulunca demiryolları işine önem verdi. 1926'da Samsun-Sivas demiryolu inşaatını üstlenen Fransız şirketi işi bırakınca ilk etapta yapılacak yedi kilometrelik kısım için açılan ihaleye giren Nuri Bey, çok uygun bir fiyat vererek ihaleyi aldı. İşin geri kalan kısmı da denemek üzere kendisine verildi. Tapu dairesinde mühendis olan kardeşi Abdurrahman Naci Bey'i de memuriyetinden istifa ettirip kendisine ortak yapan Mehmet Nuri Bey artık Türkiye Cumhuriyetinin ilk demiryolu müteahhidi olmuştu. Kardeşi ile birlikte çalışarak Samsun-Erzurum, Sivas-Erzurum ve Afyon-Dinar hattını 1012 kilometrelik demiryolunu bir yıl gibi kısa bir sürede tamamladı. Başarılarından ötürü 1934 yılında Atatürk kendisine ve kardeşi Abdurrahman Naci Bey'e Demirağ soyadı verdi.

Nuri Bey, demiryolu yapımı sürerken çeşitli büyük inşaat projelerine de başladı. Karabük Demir Çelik, İzmit Selüloz, Sivas Çimento ve Bursa Merinos tesislerini, Eceabat Havalimanı'nı, Haliç kenarında İstanbul Hal Binası'nı inşa etti.

1936 yılında devlet uçak fabrikasına kurma girişimine başladı. O yıllarda ordunun uçak ihtiyacı halktan ve zengin işadamlarından toplanan bağışlarla karşılanmaktaydı. Kendisinden uçak satın almak için başlatılan bir bağış kampanyasına katılması istendiğinde “Ben bağışta bulunmayacağım onun yerine uçak fabrikası kuracağım.” Dedi.

Uçak fabrikası kurmak için Yeşilköy'deki Elmaspaşa Çiftliği'ni satın aldı ve üzerinde büyük bir uçuş sahası, hangarlar ve uçak tamir atölyesi yaptırdı.  Deneme uçuşlarını yapabilmek için Uçakları kullanacak Türk pilotların yetişmesi için bir havacılık okulu kurmak gerekiyordu. Pistin bulunduğu arazide Gök Okulu kuruldu. Okul, 1943 yılında kadar 290 pilot yetiştirdi. Yeşilköy'deki Gök Okulu'ndan önce Divriği'de de bir Gök Ortaokulu açtı. Sivas'ın hiçbir ilçesinde ortaokul yokken açılmış bu okulda öğrencilerin tüm masrafları karşılanıyor; öğrenciler havacılığa özenmeleri için İstanbul'a getirtilip uçuş dersleri veriliyordu.

1936'da ilk tek motorlu uçak üretildi ve Nu.D-36 adı verildi. 1938'de Nu.D-38 adlı çift motorlu 6 kişilik yolcu uçağı yapıldı. NuD-38, 1944 yılında dünya havacılığı yolcu uçakları A sınıfına alındı. İlk uçak siparişini 1938 yılında Türk Hava Kurumu (THK) verdi. 1939'da Türkiye'nin ilk yerli paraşüt üretimini gerçekleştirdi. 1941'de tamamen Türk yapımı ilk uçak İstanbul'dan Divriği'ye uçtu. Nuri Demirağ'ın oğlu ve Gök Okulu'nun ilk mezunlarından olan Galip Demirağ, bu uçuşta pilot idi. 25 Mayıs 1944 günü de Nuri Demirağ'ın fabrikasında yapılan ilk Türk yolcu uçağı, İstanbul'dan Ankara'ya uçtu.

THK tarafından sipariş edilen 65 planör kısa sürede teslim edildikten sonra; NuD-36 adlı 24 eğitim uçağı tamamlanmış, deneme uçuşları İstanbul'da gerçekleşmişti.

Ancak Atatürk’ün ölümünden sonra İsmet İnönü’nün Nuri Demirağ’ı pek sevmediğini bilen kendileri de ondan haz etmeyen THK yönetimi çeşitli bahanelerle siparişi iptal etti. Ayrıca uçakların yurt dışına satılamaması için bir de kanun çıkartıldı. Mısır, İspanya, İran ve Irak'tan alınan siparişler engellendi; elde kalan uçaklar hurdacıya satıldı.  Bu yüzden sipariş alamayan fabrika kapandı. Beşiktaş’ta üretilen uçakların uçuş deneme testleri ve gök okulu için yapılan pistler, hangarlar, üzerlerindeki bütün yapılar elden çıkarıldı.  Havalimanı günümüzdeki Atatürk Havalimanı’dır.

Adaletsizliğe uğrayan Nuri Demirağ, Türkiye’de adalet kavramının gelişmesi için tek-partili yönetim anlayışının değiştirilerek çok-partili demokratik düzenin getirilmesi gerektiğine inanmıştı. Bu düşünceyle siyasete atıldı. 1945 yılında Türkiye'nin ilk muhalefet partisi olan Milli Kalkınma Partisi'ni kurdu. Parti, 1946 ve 1950 seçimlerinde meclise giremedi. 1954 seçimlerinde Demokrat Parti'den adaylığını koydu, Sivas milletvekili oldu. Çölleşme, tarım ve hayvancılıkta gerileme, enerji, barajlar, köprüler, limanlar hakkında çalışmalar yaptı.

13 Kasım 1957'de İstanbul'da şeker hastalığı nedeniyle hayatını kaybetti. Zincirlikuyu Mezarlığı'na defnedildi.

TARİHTE BUGÜN 25 MAYIS

1571 - İspanyol İmparatorluğu, Venedik Cumhuriyeti ve Papalık Devleti gibi Akdeniz’de söz sahibi devletler Osmanlı Devleti’ne karşı ittifak kararı aldı.

1719 – İstanbul ve İzmit’te deprem çok sayıda bina yıkıldı. İstanbul Surları tamamen yıkıldı. Çok sayıda ölüm.

1807 – Kabakçı Mustafa İsyanı başladı

1905 – Necip Fazıl Kısakürek doğdu

1920 – Eski İçişleri Bakanlarından ve Bursa Valilerinden Ebubekir Hazım (Tepeyran) Abdulhamit’in servetinin sayımında yolsuzluk yaptığı ve Milli Mücadeleye destek olduğu gerekçesiyle tutuklandı..

1922- İstanbul Hükümeti Divanıharplerinin görev sahasının İstanbul ve Çatalca Sancağı ile sınırlı olduğunu kararlaştırdı.

1935 – 1. Türk Basın Kongresi toplandı

1944 - Nuri Demirağ'ın fabrikasında yapılan ilk Türk yolcu uçağı, İstanbul'dan Ankara'ya uçtu.

1954 - Türkiye, Osmanlı borçlarının son taksitini ödedi.

1954 - Tokyo'da yapılan Dünya Serbest Güreş Şampiyonası'nda, Türkiye birinci oldu.

1988 - Irak, Basra'yı İran'dan geri aldı.

1989 - Mihail Gorbaçov, Sovyetler Birliği Devlet Başkanı oldu.

2005 - Azeri petrolünü Türkiye üzerinden dünya pazarına ulaştırması amaçlanan Bakü-Tiflis-Ceyhan (BTC) boru hattına ilk petrol verildi.

2008 - 61. Cannes Film Festivali’nde En İyi Yönetmen Ödülünü Nuri Bilge Ceylan, Üç Maymun filmi ile aldı. Ceylan, ödülünü kucaklarken, “Benim yalnız ve güzel ülkeme ithaf ediyorum” dedi. Ceylan, üçüncü kez Cannes’da ödül alarak bir rekora da imza attı.