21 MAYIS

Günün Olayı ve Kişileri

21 Mayıs İhtilal Girişimini Canlarıyla Ödeyen iki Asker

Talat AYDEMİR ve Fethi GÜRCAN

21 Mayıs İhtilal Girişimi İki Türk Subayının idamı ile neticelendi; Albay Talat Aydemir ve Binbaşı Fethi Gürcan… Türkiye’deki her siyasi idam arkasından ağıtlar yakılmış, kahramanlar yaratılmıştır…

Menderes, Polatkan, Zorlu toplumun nezdinde mazlumdur… Bir kesime göre de demokrasi şehidi… Deniz Gezmiş, Yusuf Aslan, Hüseyin İnan toplumun büyük bir bölümüne göre haksız yere asılmışlardır, bir bölümüne göre devrim şehididirler… 12 Eylül sonrası idam edilenleri kamuoyu pek tanımadı. Ama solcular, idam edilen solcuları andı… Onları devrim şehidi gördü.. Ülkücüler de idam edilen Selçuk Duracık, Halil Esendağ,  Mustafa Pehlivanoğlu, Ali Bülent Orkan, Cevdet Karakuş, Fikri Arıkan, Ahmet Kesre ve İsmet Şahin’i şehit olarak unutmadılar… Rahmetle andılar…

Siyasi idamlar arasında yalnızca Talat Aydemir ve Fethi Gürcan unutulmuşluğa terk edildiler… Onlar anılmadı; ne sevgiyle, ne lanetle.. Ağıt yakan da olmadı, destan yazan da…

Türkiye 22 Şubat 1962 tarihinde karışık bir ihtilal deneyimi yaşamıştı. Başarısızlıkla sonuçlanan bu ihtilalin lideri Harpokulu Komutanı Kurmay Albay Talat Aydemir’dir… Hareketin deşifre olması, zamanın başbakanı İsmet İnönü'nün kararlı duruşu karşısında çok kan döküleceğini ve başarısızlığa uğrayacağını gören Aydemir darbe girişimini sona erdirmiş, karşılığında da hükûmet tarafından çıkartılan özel bir yasa sayesinde herhangi bir cezaya çarptırılmamış ancak darbeye katılan diğer subaylarla beraber emekliliğe sevk edilmiştir.

Emekliliğe sevkinin ardından Aydemir muhalif gruplarla temaslara devam etmiş ve ikinci kez bir darbe girişimi için hazırlıklara devam etmiştir. Talat Aydemir ve Harbiyeliler İsmet İnönü’nün 22 Şubat olayları ile ilgili olarak “Harbiyeliller aldatılmışlardı” sözünden çok alındıkları için, 21 Mayıs’taki ihtilal girişimlerinin Parolasını 'Harbiyeli", işaretini "Aldanmaz" olarak belirlemişlerdi.  İhtilal girişiminde Emekli Albay Talat Aydemir 22 Şubat'ta ulaştığı noktaya yaklaşamamıştır. Radyoda ihtilal bildirisinin okunmasından hemen sonra kontrol kısa sürede hükümete bağlı kuvvetlerin eline geçer, Ankara 28. Tümen Kurmay Başkanı Yarbay Ali Elverdi, TRT’de marşlar eşliğinde bir karşı bildiri okuyarak; birtakım maceracıların böyle bir işe kalkıştığını, ancak durumun kontrol altında bulunduğunu duyurur. Hükûmet yanlısı askerlerin kontrolü sağlaması sonucunda Aydemir ve arkadaşları teslim olur ve böylece bu ihtilal girişimi sonuçlanır…

Olaylar sonucunda yargılanan sanıklardan Talat Aydemir ve milli binicilerimizden Süvari Binbaşı Fethi Gürcan idama mahkûm olmuş, bazı subaylar da müebbete varan cezalara çarptırılmışlar, Talat Aydemir ve Fethi Gürcan’ın cezaları 1964 yılında infaz edilmiştir.

İdari bir karar olarak da 1459 Harbiyeli okullarından atılmıştır.  Bunlardan 5-6 tanesi ile tanıştım. Üniforma görünce gözleri yaşaran, aradan yıllar geçmesine rağmen kendilerini bir asker gibi hisseden, üniformalarına âşık bu insanların vatanseverliğinden hiç şüphe etmedim…

Burada belirtilmesi gereken bir husus da tüm sanıkların ve mahkemedeki dik duruşları, savunmalarındaki cesaret ve ikilinin sehpaya askerce çıkmalarıdır…

Evet ihtilalcilere destan yakılmamalı… Övülmemeli… Onların yöntemleri, hedefleri tasvip edilemez… Ama gözü karalıkları ve yiğitliklerinin İttihat Terakki’nin silahşorlarını aratmayacak düzeyde olduğunu belirtmek bir hakşinaslık olacaktır…

Not: Konuya ilgi duyanlara, Erdoğan Örtülü’nün “Üç İhtilalin Hikayesi”, Orhan Kabibay’ın “Anılar, sorunlar, sorumlular”,  Nesrin Turhan’ın “İhtilalin Süvarisi” kitaplarını tavsiye ederim…

TARİHTE BUGÜN

21 Mayıs

1847 - Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü (Defterhane-iş Amire Kalemi) kuruldu.

1864 - Çerkesler'in Çarlık Rusyası tarafından soykırıma maruz kalınca Osmanlı topraklarına göçtüler

1889 - İttihat-ı Osmanlı Derneği kuruldu. (Daha sonra derneğin ismi İttihat ve Terakki Cemiyeti oldu)

1904 - FIFA (Uluslararası Futbol Federasyonları Birliği) Paris'te kuruldu.

1912- İstanbul İshakpaşa semtinde binlerce evin yanmasına neden olan yangın çıktı.

1920- Hürriyet ve İtilaf Partisi İstanbul’da Sevr Anlaşmasının şartlarının ağırlığına tepki vermek için bir mitin yapıldı. Almanya’daki yurttaşlarımız da Sevr aleyhine bir miting yaparak Damat Ferit hükümetini kınadılar.

1921- Çerkez Ethem’in kurbay başkanı Yüzbaşı Halil Ankara’da idam edildi.

1947 -Akademisyen ve tarihçi İlber Ortaylı doğdu.

1963 - Harp Okulu Komutanı Talat Aydemir, Anayasa'nın önerdiği bazı reformların gerçekleştirilmediği gerekçesiyle ikinci bir darbe girişiminde bulundu, fakat başarılı olamadı.

1981 - Atatürk'ün 100. doğum yıl dönümü törenlerle kutlandı.

1983 - Avrupa Konseyi'nin, Avrupa medeniyetinin zenginliğini oluşturan kültürleri tanıtmak amacıyla düzenlediği sergilerden 18.'si İstanbul'da Anadolu Medeniyetleri Sergisi adıyla açıldı.

1991 - Hindistan Başbakanı Rajiv Gandhi öldürüldü.

1994 - Hac'da şeytan taşlama sırasında izdiham çıktı: Yedisi Türk olmak üzere 185 hacı öldü.

2004 - Cumhurbaşkanı Ahmet Necdet Sezer, Anayasa değişikliğini onayladı ve Devlet Güvenlik Mahkemeleri (DGM) kaldırıldı.

2017 - Fenerbahçe, Olympiakos'u yenerek EuroLeague şampiyonu oldu.