26 MAYIS

Günün Portresi

Osmanlının Son Yüz Yılının En Büyük Âlimi

Ahmet Cevdet Paşa

Osmanlının son döneminde yetişen en büyük fikir adamı. Tarihçi, hukukçu ve devlet adamı kimlikleri ile de bilinen, aynı zamanda ilk kadın romancımız Fatma Aliye Hanım’ın babası olan Ahmet Cevdet Paşa 1822’de Lofça’da doğdu. Kasabanın ilk mektebini bitirdikten sonra, müftü Ömer Efendi’den özel ders aldı. Tahsilini tamamlamak üzere İstanbul’a geldi Fatih Camii’ndeki medrese derslerine devam etti. Murat Molla tekkesinde Arapça, Farsça, mantık dersleri,  Hendesehanede matematik ve ayrıca Tabiat, Felsefe, Tarih ve Coğrafya dersleri aldı. Fransızca öğrendi, mantıkçı Şakir Efendi’den icazet aldı. Müsbet ilimleri, mühendishane hocalarından Albay Nuri Bey’den okudu. Zeki ve çalışkan bir talebe olan Ahmet Cevdet, tahsil hayatında geniş bilgisi, cevval zekâsı büyük bir ün kazandı. Medresede iken hocalarına vekâlet ettiği gibi, kendinden çok daha yaşlı olanlara ders de okuttu. O devrin ilmî, edebî mahfillerine de girdi. Bu çevrelerde dönemin birçok ünlü şair ve bilginleri ile tanıştı. Reşit Paşa’nın himayesinde siyasetle ilgilenmeye başladı. Paşa’nın konağında Ali ve Fuat efendilerle tanıştı. 1948 yılında  Maarif Meclisi üyeliği ve Darülmuallimîn müdürlüğüne atandı. 1851’de açılan ve ilk Türk akademisi olan Encümeni Dâniş’in üyeliğine seçildi.

Ahmed Cevdet, o zaman için çok önemli payaler olan  “Galata Mollası” “Mekke” “İstanbul” payelerini aldı.  Meclis-i Âli-i Tanzimat üyeliğine getirildi.. Bir süre Takvim-i Vekayi’i ıslah için kurulan komisyona üyelik yaptı. Anadolu kazaskerliği payesiyle Bosna-Hersek müfettişliğine atandı . 1866’da ilmiye rütbesi vezarete çevrildi ve paşa oldu. 1868’de Divan-ı Ahkâm-ı Adliye reisliğine getirildi. 1873’te Maarif Nazırı oldu. Cevdet Paşa bu tarihten ölünceye kadar beş defa Adliye, iki defa Maarif, iki defa Evkaf, bir defa Dahiliye ve bir defa da Ticaret ve Ziraat Nazırı oldu.

Bilimsel çalışmaları;

Fuat Paşa ile birlikte ilk Osmanlı grameri sayılan, üç lisanın (Türkçe, Arapça ve Farsça) gramerini açıklayan Kavâid-i Osmaniye adlı eseri hazırladı.

Kurulmasında önemli rol oynadığı ve üyelerinden olduğu Encümen-i Dâniş kurulunun kararıyla 1774-1826 arası Osmanlı tarihini anlatan ünlü eseri Tarih-i Cevdet’in yazımını ve İbn-i Haldun’un Mukaddime adlı eserinin çevirisini üstlendi. Tarihinin ilk üç cildini bitirince vakanüvisliğe getirildi. Başkanlığında kurulan Mecelle Cemiyeti tarafından Mecelle’nin dört cildi yayımlandı. Fikir ayrılığına düştüğü şeyhülislâm tarafından görevinden azledilip Bursa valiliğine atandıysa da, kontrolü olmadan hazırlanan Mecelle’nin 5. ve 6. ciltlerinin ağır eleştirilere uğraması üzerinle yeniden komisyonun başına getirildi. Bu ciltler yeniden yazıldı.

Ahmed Cevdet Paşa, uzun süre Mustafa Reşit Paşa’nın yardımcısı olarak çalışmasına rağmen, Batıcılara karşı İslâmi düşünce ve geleneklerin savunuculuğunu yaptı. Abdülhamid tarafından da itibar gördü. Osmanlı tarihini inceleyen eseri Tarih-i Cevdet, Osmanlı tarihçiliğinin en büyük başarılarından biri sayılmıştır. Abdülhamid’in isteği üzerine yazdığı Maruzat’ta 1839-76 arası geçen olayları değerlendirdi.

Altı ciltlik ünlü Kısas-ı Enbiya ve Tevarih-i Hulefa adlı eserinde Hz. Adem’den Hz. Muhammed’e kadar tüm peygamberlerin hayatı ve 2. Murat dönemine kadar İslâm tarihi, sade bir dil ve samimi bir üslupla anlatılmıştır. Fuat Paşa ile birlikte hazırladığı Arapça, Farsça ve Türkçe dilbilgisi kurallarını anlattığı eserin sadeleştirilmiş biçimi olan Kavâid-i Türkiye (1873), uzun yıllar okullarda ders kitabı olarak okutuldu. Şiirlerini, ömrünün son yıllarında II. Abdülhamid’in ısrarı üzerine bir Divançe’de topladı. Ayrıca Sürûrî Mecmuası’nı derleyerek basımını sağlamıştır.

Uzun bir fikir hayatına, devlet işlerine kendini veren Cevdet Paşa, 26 Mayıs 1895’te öldü. Fatih Camisinin yanındaki Fatih Sultan Mehmet haziresinde gömülüdür.

TARİHTE BUGÜN -26 MAYIS

1512 - Sultan II. Bayezid öldü.

1832 – Kanada’nın Kebek eyaletinde Asya kolerası salgını: Yaklaşık 6000 kişi öldü.

1895 - Türk devlet ve bilim adamı, tarihçi, hukukçu ve şair Ahmet Cevdet Paşa vefat etti

1920 – Düzce İsyancılardan kurtuldu. Çerkez Ethem isyancılardan 53 Kişiyi İdam etti.

1920 – Damat Ferit İngiliz Yüksek Komiserliğinden Milli Mücadelecilere karşı 10 bin kişiyi silahlandırmak için izin istedi. İngilizler silahlandırılılanların da Milli Mücadeleye katılabileceği endişesi ile izin vermedi.

1925 - Şeyh Said’in yargılanmasına 26 Mayıs 1925’te Diyarbekir’de başlandı. Halkın huzurunda açık olarak yapılan yargılamalar 28 Haziran 1925’e kadar sürdü. Şeyh Said ve kırk beş arkadaşı hakkında idam kararı verildi, 

1926 - Millî Mücadele'ye katılmayan memurların görevlerine son verilmesine ilişkin kanun kabul edildi.

1946 - Belediye seçimleri, "Açık Oy Gizli Tasnif" şeklinde olduğu için olaylı geçti. CHP birinci parti oldu. İkinci olan Demokrat Parti ise, iktidarın seçimde yanlı davrandığı ve seçim güvenliği olmadığı gerekçesiyle konuyu mahkemeye taşıdıysa da sonuç alamadı.

1957 - Abant'ta meydana gelen 7,1 büyüklüğündeki depremde 52 kişi öldü.

1959 – Türkiye ABD Atom Enerjisi anlaşması imzalandı

1983 - Sosyal Demokrasi Partisi (SODEP) kuruldu; Genel Başkanlığa Erdal İnönü seçildi.

1994 - Gazeteci, yazar, fikir ve siyaset adamı Ziyad Ebüziya Vefat etti.

1999 - Danıştay Sekizinci Dairesi, başı açık görev yapmayı kabul etmeyen baş örtülü memurların, uyarı cezası verilmeden işten çıkarılmasına karar verdi.

2003 - Ukrayna Havayolları'na ait bir uçak, Trabzon'un Maçka ilçesi yakınlarında düştü. İspanyol Barış Gücü askerlerini taşıyan uçakta, 62 asker ile 13 kişilik mürettebat öldü.

2006 - 6.3 büyüklüğündeki Mayıs 2006 Cava Depremi meydana geldi. Depremde en az 5749 kişi öldü, 38568 kişi yaralandı ve 600000 kişi evsiz kaldı.

2012 – Radyo-televizyon sunucusu ve aktör  Orhan Boran vefat etti